Абдулла Тоқай татар әдебиетінің символына қалай айналды
Мазмұны
Кез келген халықтың тарихында өзінің рухын, тағдырын және мәдениетін айшықтап көрсеткен тұлғалар болады. Татар жұрты үшін осындай ұлы есімдердің бірі – ақын, ағартушы әрі ұлттық жаңғырудың көрнекті өкілі Абдулла Тоқай. Оның шығармашылығы, адами болмысы және өмір жолы татар әдебиетінің дамуы мен халықтың санасын оятуда ерекше орын алады. Бұл мақалада Тоқайдың қалайша тұтас бір ұлттың рухани тірегіне айналғанына, оның шығармашылығы мен қоғамдық қызметінің ерекшелігіне тоқталамыз.
Балалық шағы мен тұлғалық қалыптасуы
Болашақ ақын өмірінің алғашқы кезеңі ауыр сынақтарға толы болды. Жастайынан ата-анасынан айырылып, тағдырдың талай соқпағына түсті. Осындай қиындықтар оның мінезін шыңдап, ерік-жігерін нығайтты және әдебиетке, халықтың ауыз әдебиетіне деген сүйіспеншілігін оятты.
- отбасынан ерте айырылып, тағдыр тауқыметін көрді;
- ауыр жағдайға қарамастан, білімге, оқуға деген ынтасы ерекше болды;
- халық ертегілері мен жырларын, ауыз әдебиетін бойына сіңірді, бұл кейін оның шығармашылығына өз әсерін тигізді;
- бірнеше медреседе оқып, дүниетанымын кеңейтті, Шығыс әдебиетінің бай дәстүрімен танысты;
- жас кезінен-ақ өлең жазып, алғашқы туындылары арқылы өзінің шынайы болмысын көрсете білді.
Балалық шақтағы тағдыр тәлкегі Тоқайдың поэтикалық ерекшелігінің негізіне айналып, оның туындылары халықтың жүрегіне жақын әрі түсінікті болуына септігін тигізді.
Шығармашылық мұрасы мен жаңашылдығы
Абдулла Тоқайдың ақындық шабыты халықтың оянуы мен ұлттық сана-сезімнің күшеюіне тұспа-тұс келді. Ол тек ақын ғана емес, тұтас бір буынның рухани көшбасшысы, ағартушы, қоғам қайраткері болды. Оның шығармашылығы татар әдебиетіне жаңа тыныс, тың тақырыптар мен жанрлар әкелді.
- Әлеуметтік әділетсіздік пен ескілікті сынға алған шығармалары маңызды рөл атқарды. Әзіл мен сатира арқылы ол қоғамдағы өзекті мәселелерді көтеріп, халықты ойлануға, өзгерістерге үндеуге тырысты. Тоқайдың бұл шығармалары халық арасында кең таралып, қолжазба және баспа түрінде үлкен сұранысқа ие болды.
- Оның өлеңдеріндегі басты тақырыптардың бірі – ұлттық сана мен мәдениетті ояту. Ақын туған жерін, ана тілін, халық дәстүрлерін асқақтата жырлап, ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға ықпал етті. Бұл қасиет Тоқайды ұлттық жаңғырудың символына айналдырды.
- Әдеби стиль мен пішін тұрғысынан жаңашылдық танытып, татар поэзиясына шығыс классикасы мен батыс романтизмін, реализмді үйлестірді. Осы арқылы шығармалары заманға сай әрі көркемдік тұрғыдан жаңаша сипатқа ие болды.
- Ақынның балаларға арналған өлеңдері мен ертегілері оның шығармашылығында ерекше орын алады. Бұл туындылары арқылы Тоқай жас ұрпақтың бойында мейірім, ұлттық рух пен ізгілік дәнін егіп, көпшіліктің сүйіктісіне айналды.
Тоқайдың шығармашылық мұрасы тек поэзиямен шектелмейді – ол баспасөзге белсене араласып, жас қаламгерлерді қолдап, қоғамдағы мәдени-рухани қозғалыстарға дем берді.
Тоқайдың татар әдебиетінің символына айналуының себептері
Абдулла Тоқайдың мәдениет тарихындағы орны оның адами қасиеттерімен, шығармашылық ерекшелігімен тікелей байланысты.
- халқының ең асыл қасиеттерін бойына сіңіріп, туған жері мен ұлттық дәстүріне ерекше құрмет көрсетті;
- қоғамдағы өзекті әлеуметтік және рухани мәселелерді көтеріп, әдебиет арқылы халыққа жол көрсетті;
- білімге, ағартушылыққа және мәдениетке үндеп, түрлі буын өкілдерін ортақ мүддеге біріктіре білді;
- ана тілінің дамуына зор үлес қосты, көркем сөздің биік шыңына көтерілді;
- танымалдыққа жетсе де, қарапайымдылық пен шынайылық қасиетін жоғалтқан жоқ.
Абдулла Тоқай – тек ұлт ақыны ғана емес, рухани тәуелсіздік пен мәдени өрлеудің символы. Оның өмірі мен шығармашылығы әр буынға үлгі болып, халықты туған тілін, мәдениетін қастерлеуге шақырады. Тоқайдың мұрасы – татар халқының жады мен болашағы үшін қымбат қазына.
