Солон Афинаны қалай реформалады
Мазмұны
Ежелгі Грекия тарихында есімі мәңгілікке қалған тұлғалар аз емес, алайда олардың ішінде Солонның орны ерекше. Ол Афиныны әлеуметтік күйреуден сақтап қалып, болашақ демократияның іргетасын қалады. Оның реформалары қоғам өмірін түбегейлі өзгертті, әділдік пен тұрақтылық орнатуға жол ашты. Солон билік пен халық арасындағы тепе-теңдікті сақтап, қала-мемлекеттің саяси мәдениетінің негізін қалады. Неліктен ол реформатор ретінде тарихта қалды деген сұраққа жауап беру үшін, алдымен оның заманы мен енгізген өзгерістерін түсіну қажет.
Реформаларға дейінгі Афинының жағдайы
Б.з.д. VII ғасырдың соңында Афины терең әлеуметтік дағдарысқа ұшырады. Қоғам екіге – бай жер иеленушілер мен кедей шаруаларға бөлінді. Қарапайым халық қарызға батып, жерінен айырылып, тіпті құлдыққа түсіп жатты. Ал аристократтар билікті өз қолында ұстап, халықты қанаумен айналысты. Мұндай теңсіздік қала ішінде толқулар тудырып, азамат соғысының қаупін күшейтті.
Дағдарыстың негізгі себептерін былайша түюге болады:
- байлықтың аз ғана топтың қолына шоғырлануы;
- қарапайым халықтың құқықтық қорғалмауы;
- сот жүйесіндегі әділетсіздік пен шенеуніктердің парақорлығы;
- қарызға байланысты еркін азаматтардың құлға айналуы;
- халық наразылығының күшеюі және бүліктің туу қаупі.
Афиныға ел ішіндегі қақтығысты тоқтатып, қоғамда тепе-теңдік орната алатын дана басшы қажет болды. Осындай күрделі кезеңде тарих сахнасына Солон шықты.
Солонның тұлғасы мен көзқарастары
Солон текті, бірақ ауқатты емес отбасынан шыққан. Білімді, парасатты және әділ адам ретінде халықтың құрметіне ие болды. Оның даналығы мен адалдығы оны Афинының жоғарғы қызметіне – архонт дәрежесіне көтерді. Солон қоғамның екі шетінде – бай мен кедей арасында ымыра орнатпаса, мемлекет күйрейді деп түсінді.
Оның саяси ұстанымдары әділдік пен үйлесімге негізделді. Солон ешбір топқа артықшылық бермеуді, әр азаматтың құқығын заңмен қорғауды мақсат етті. Бұл қағида оның барлық реформаларының өзегіне айналды.
Солонның негізгі реформалары
Солон жүргізген өзгерістер экономикалық, әлеуметтік және саяси өмірдің барлық саласын қамтыды. Оның заңдары Афины демократиясының бастауы болды.
Негізгі реформалар келесідей бағыттарда жүзеге асты:
- Ол қарыз құлдығын жойды. Бұл шешім қоғам тұрақтылығы үшін шешуші рөл атқарды. Қарызын өтей алмай құлға айналған афиндіктер азат етіліп, жерлері өздеріне қайтарылды. Бұл заң «сисахфия» деп аталып, «қарызды сілкіп тастау» деген мағынаны білдірді. Осы арқылы Солон бүліктің алдын алып, халықтың билікке сенімін қайтарды.
- Ол экономикалық реформалар жүргізді. Сауда мен қолөнерді дамытуға жағдай жасалды, зәйтүн майынан басқа өнімдердің экспортына рұқсат берілді. Шетелдік шеберлер мен саудагерлерді Афиныға шақырып, экономикаға серпін берді. Нәтижесінде қала байып, халықтың тұрмысы жақсарды.
- Ол саяси құрылымды өзгертті. Халық табысына қарай төрт топқа бөлінді, ал мемлекеттік істерге қатысу деңгейі мүліктік жағдайға байланысты белгіленді. Бұл қадам аристократтардың билігін шектеп, жаңа басқару жүйесін қалыптастырды.
- Ол сот жүйесін жаңартты. Халық соты құрылып, әр азаматқа шенеуніктердің шешіміне шағымдану құқығы берілді. Бұл заң алдындағы теңдікті қамтамасыз етіп, әділеттілікті күшейтті.
- Ол жаңа заңдар жинағын жасады. Драконттың қатал ережелерін жойып, адамгершілікке, парасат пен теңдікке негізделген ережелер қабылдады. Бұл заңдар қоғам өмірін реттеп, құқықтық тәртіпті нығайтты.
Солонның бұл өзгерістері барлық мәселені бірден шешпесе де, Афинының даму бағытын түбегейлі өзгертті.
Реформалардың тарихи маңызы
Солонның қызметі Афины тарихында бетбұрыс кезең болды. Ол азаматтық соғысты болдырмай, қоғамдағы әділдік идеясын орнықтырды. Халық өзін мемлекет ісінің бір бөлігі ретінде сезіне бастады, ал билік халыққа есеп беруге міндеттелді.
Солон реформаларының нәтижесінде:
- әлеуметтік теңсіздік әлсіреді;
- заң үстемдігі мен халық сенімі артты;
- сауда мен қолөнер өркендеді;
- азаматтардың саяси белсенділігі күшейді.
Солонның идеялары кейінгі ұрпаққа үлгі болып, көптеген ойшылдар мен заңгерлерге әсер етті. Оның есімі әділдік пен даналықтың символына айналды.
Солон тарихта жеке пайдасын емес, халықтың болашағын ойлаған реформатор ретінде қалды. Оның реформалары демократияның негізін қалап, заң мен теңдіктің қоғамды біріктіре алатынын дәлелдеді. Афины оған тек тыныштық пен тұрақтылық үшін емес, бүкіл Еуропа өркениетінің дамуына ықпал еткен саяси мәдениет үшін де қарыздар.
