Джоханнес Кеплер астрономияда шешуші тұлғаға қалай айналды

Мазмұны
Астрономия ғылымы ғасырлар бойы дамып, бақылаулар мен математикалық есептеулерді біріктірді. Көптеген ойшылдар аспан денелерінің қозғалысын түсіндіріп, ғаламның үйлесімін ашуға талпынды. Бұл жолда орасан жаңалықтармен бірге қателіктер де орын алды, алайда әр қадам адамзатты Әлемді тереңірек түсінуге жақындатты. Сол ұлы ғалымдардың ішінде Солне жүйесінің құрылысына жаңа көзқарас әкелген Иоганн Кеплер ерекше орынға ие болды. Оның еңбектері замандастарының ой-санасын өзгертумен қатар, болашақтағы ашылымдарға берік негіз қалады.
Бақылаулар мен есептеулердің маңызы
Кеплер астрономиялық нақты бақылауларды математикалық талдаумен ұштастырған алғашқы ғалымдардың бірі болды. Ол дат астрономы Тихо Брагенің деректерін пайдаланып, планеталардың қозғалысындағы нақты заңдылықтарды ашты. Бұл сол кезең үшін төңкерістік қадам еді, себебі оған дейінгі ғалымдар жуық шамалы модельдермен шектелген болатын.
Кеплердің есептеулерінің маңыздылығы бірнеше қырынан байқалды:
- шеңберлік орбиталардан бас тартып, эллипстік форманы мойындауы;
- айналу уақыты мен Күнге дейінгі қашықтық арасындағы байланысты анықтауы;
- аспан денелері бей-берекет емес, нақты математикалық заңдарға бағынатынын дәлелдеуі;
- кейінгі кезеңдегі әлемдік тартылыс заңын ашуға сенімді негіз жасауы.
Бұл қорытындылар табиғаттың қатаң ережелерге бағынатынын айқын көрсетті.
Планеталардың қозғалыс заңдары
Кеплердің ең басты еңбегі оның әйгілі заңдары болды. Олар ғарыш туралы түсініктерді түбегейлі өзгертті.
- Планеталар эллипстік орбитамен қозғалады. Бұған дейін орбиталар тек шеңбер болуы тиіс деп есептелді. Жаңа модель есептеулердегі сәйкессіздіктерді түсіндіріп, аспан денелерінің орнын дәлірек болжауға мүмкіндік берді.
- Планета мен Күнді жалғайтын сызық тең уақыт ішінде тең аумақты қамтиды. Бұл заң планеталардың жылдамдығы өзгеріп отыратынын көрсетті. Күнге жақындағанда қозғалыс үдеп, алыстағанда баяулайтынын ол алғаш рет дәлелдеді.
- Планеталардың айналу кезеңдерінің квадраты олардың Күннен орташа қашықтықтарының кубына тең қатынаста болады. Бұл жаңалық бүкіл Солне жүйесінің тұтастығын және үйлесімін ашып берді.
Аталған заңдар аспан механикасының біртұтас бейнесін жасауға жол ашты.
Замандастарына және кейінгі буынға әсері
Кеплердің ықпалы тек жеке ашылымдарымен шектелген жоқ. Оның еңбектері физиканың әрі қарай дамуына зор ықпал етті. Дәл осы есептеулердің арқасында Исаак Ньютон әлемдік тартылыс заңын тұжырымдады.
Сонымен қатар Кеплердің идеялары ғылым философиясына да әсер етті:
- табиғатты зерттеуде қатаң математиканың рөлін дәлелдеуі;
- аспан сферасындағы мінсіз шеңберлер туралы көне түсініктерді жоққа шығаруы;
- заңдылықтарды табуға ұмтылған кейінгі буын ғалымдарына шабыт беруі.
Осылайша оның мұрасы жаңа ғылыми дәуірдің бастауына айналды.
Кеплердің ғылыми еңбектері адамзатқа ғалам үйлесімін тануға жол ашты. Ол бақылауды нақты есеппен үйлестіре отырып, аспан механикасының нағыз сәулетшісі болды. Ұлы астрономның ықпалы бүгінге дейін сезіледі, себебі оның жаңалықтары ғылымға адалдық пен табандылықтың бүкіл әлемді өзгерте алатынын дәлелдеп берді.