Тиіндер туралы 31 қызықты дерек

Жабайы табиғаттың ішіндегі ең құпия әрі айбынды жыртқыштардың бірі – жолбарыс. Бұл ірі мысық ежелден бері күш-қуаттың, ептіліктің және тылсым қауіптің нышанына айналған. Оның бейнесі суретшілерге шабыт беріп, зерттеушілер мен табиғатты қорғаушыларды таңғалдыруын тоқтатпай келеді. Көпшілікке кеңінен танылғанына қарамастан, осы жыртқыштың тіршілігі мен әдеттері туралы мәліметтер әлі де толық ашыла қойған жоқ. Бұл мақалада жолбарыстар туралы сирек кездесетін әрі таңғаларлық 31 дерек ұсынылған. Олар сіздің бұл аңға деген көзқарасыңызды түбегейлі өзгертуі мүмкін.

1. Жолбарыстың жүніндегі жолақтары әрбір дараға тән және адамның саусақ ізі сияқты бірегей. Тіпті терісінің бетінде де дәл сондай өрнек сақталады, сондықтан оны жүнсіз күйінде де тануға болады.
2. Мұрттары өте сезімтал әрі маңызды қызмет атқарады. Олар жолбарысқа тар өткелдерден өту мүмкіндігін бағалауға және айналадағы дірілді сезінуге көмектеседі.
3. Ең ірі түр – амур жолбарысы – салмағы 300 келіден асады. Оның тұмсығынан құйрығының ұшына дейінгі ұзындығы көбіне 3,5 метрден асады.
4. Бұл жыртқыштар суда жақсы жүзеді және судан қорықпайды. Ыстық күндері суға түсіп, салқындайды және терісіндегі паразиттерден арылады.
5. Ол бір қарғып 10 метрге дейін секіре алады. Осындай қасиетінің арқасында ол аңдып жүріп, бірден шабуылдай алады.
6. Жолбарыстар негізінен түнде белсенді болады. Түнгі көру қабілеті адамның көруінен шамамен алты есе артық.
7. Аталық пен аналық тек шағылысу кезінде ғана кездеседі. Қалған уақытта олар жалғыз жүреді және өз аймағын қатаң қорғайды.
8. Бір ересек жолбарыстың мекен аймағы 100 шаршы километрге дейін жетуі мүмкін. Бұл аумақтың көлемі жемтікке және жер бедеріне байланысты.
9. Жолбарыстар 10-нан аса түрлі дыбыс шығара алады. Олар ақырып қана қоймай, ыңырсып, ырылдап, мияулап және ерекше «жөтелге» ұқсас дыбыстармен де байланысады.
10. Денесінің үлкендігіне қарамастан, өте үнсіз қозғалады. Табандарының жұмсақтығы оған дыбыс шығармай жүруге мүмкіндік береді.
11. Жолбарыстың түкірігі антисептикалық қасиетке ие. Жарақат алса, ол жарасын мұқият жалап, өзін-өзі емдейді.
12. Аналықтың буаз болу мерзімі шамамен 100 күн. Бір жолғы төлдеуі барысында ол екіден төртке дейін күшіктейді.
13. Жаңа туған күшіктер соқыр әрі дәрменсіз болады. Көздері он күннен кейін ғана ашылады.
14. Тигрица балаларына 1,5–2 жыл бойы қамқор болады. Осы уақыт аралығында оларды аң аулауға және тіршілікке бейімделуге үйретеді.
15. Табиғи ортада бұл жыртқыштар 10–15 жыл өмір сүреді. Ал хайуанаттар бағында өмір сүру ұзақтығы 25 жылға дейін жетуі мүмкін.
16. Әр аң аулау әрекеті бірден сәтті бола бермейді. Әдетте, жолбарыс он рет әрекет етсе, тек бір рет жемтікті ұстайды.
17. Ол бір жерде бірнеше сағат бойы тапжылмай жата алады. Осылайша аңды байқатпай күтіп жатады.
18. Иіс – байланыс жасаудың негізгі тәсілі. Олар ағаштарға, бұталарға және топыраққа белгі қалдырып, аумағын көрсетеді.
19. Бұдан бөлек, олар тырнақ іздерін ағаш діңдеріне қалдырады. Бұл тек белгі ғана емес, сонымен қатар тырнағын қайраудың әдісі.
20. Дене бетіндегі жолақтар тек бүркенуге ғана емес, жолдастарын тануға да көмектеседі.
21. Құлақтарының артқы жағында ақ дақтар бар. Зерттеушілер оны күшіктердің аналарын қалың шөптің арасында көруі үшін қажет деп есептейді.
22. Азияның көне мәдениеттерінде жолбарыс киелі күштің белгісі болған. Олардың бейнесі тұмарларда және әскери нышандарда бейнеленген.
23. Кейбір даралар рецессивті гендердің әсерінен ақ түсті болып туады. Олар альбинос емес – денесінде қара жолақтары және көгілдір көздері сақталады.
24. Бұрын жолбарыстың таралу аймағы Кавказдан Индонезияға дейін созылған. Қазір олар тек Азияның аздаған бөлігінде ғана кездеседі.
25. Қазіргі кезде алты түрі ғана сақталған. Ең танымал түрлер – бенгал, суматра, малай және индокытай жолбарыстары.
26. Жабайы әрі қауіпті бола тұра, жолбарыс бірінші болып адамға сирек шабуылдайды. Көп жағдайда мұндай жағдайлар адам табиғаттың заңдылықтарын бұзғанда болады.
27. Аталықтың бір лапасымен орташа көлемдегі жануардың омыртқасын сындыра алады. Бұл көбіне жемтікті соңғы рет соғып тоқтату үшін қолданылады.
28. Жолбарыстардың қорегіне тек тұяқты аңдар ғана кірмейді. Аштық кезінде олар ұсақ жануарларды, құстарды немесе балықты да аулайды.
29. Бұл аңдарда нақты көбею маусымы жоқ. Олар жыл бойы шағылыса алады, алайда көбіне бұл қыстың соңы мен көктемде жиі байқалады.
30. Жолбарыстың тіршілігіне ең үлкен қауіп – адам әрекеті. Ормандардың жойылуы, заңсыз аңшылық және климаттың өзгеруі популяцияға елеулі зиян келтіреді.
31. Үндістанда, Ресейде және Оңтүстік-Шығыс Азияның бірнеше елінде жолбарысты қорғау бағдарламалары жүзеге асырылып келеді. Экологтардың күш-жігерінің арқасында кейбір популяциялардың саны қайта артуда.

Жолбарыс – табиғаттағы үйлесімділік пен айбындылықтың шынайы үлгісі. Оның мінезі мен тіршілік ету дағдылары адам баласына беймәлім көптеген заңдылықтарды ұғынуға мүмкіндік береді. Бұл жыртқышты терең зерттеу арқылы биоәртүрліліктің құндылығын жақсырақ түсінуге болады. Жолбарыстардың сақталуы экожүйелердің тепе-теңдігін сақтау үшін аса маңызды. Адамзаттың табиғатқа деген жауапты қарым-қатынасы ғана осындай керемет тіршілік иелерінің болашақта өмір сүруіне мүмкіндік береді.