Қызғалдақтар туралы 18 қызықты дерек

Гүлдер адамзатпен бірге ғасырлар бойы қатар жасап келеді – олар күнделікті өмірді көркемдеп, көңіл-күй мен сезімді бейнелейді. Әрбір гүл шоғы өзіне тән мән-мағынаға ие болып, махаббатты, қуанышты немесе үмітті білдіреді. Солардың ішінде көктемнің символына айналған қызғалдақтардың орны ерекше. Бұл өсімдіктер тек сұлулығымен ғана емес, сонымен қатар бай тарихымен және күтпеген ерекшеліктерімен де танымал. Көпшілікке таныс гүлдің сыртқы қарапайымдылығы артында қаншама қызықты сыр жасырылғаны көп адамға беймәлім. Қызғалдақ туралы тың мәліметтер әрбір табиғат жанкүйеріне пайдалы әрі танымды болады.

1. Қызғалдақтың отаны Еуропа емес, Орталық Азия болып есептеледі. Олар ежелден Памир мен Тянь-Шань тауларында, сондай-ақ қазіргі Қазақстан мен Иранның далалық аймақтарында өскен.
2. «Қызғалдақ» сөзі парсы тіліндегі «тюрбан» (бастан оралатын шұлғау) сөзінен шыққан. Бұған себеп – гүлдің бүршігі шығыс елдеріндегі дәстүрлі бас киімге ұқсайтыны.
3. Бұл өсімдік Еуропаға алғаш рет XVI ғасырда Осман сұлтанының сарайында қызмет атқарған австриялық елші арқылы келген. Ол гүлдің тұқымын Венаға жеткізіп, сол арқылы қызғалдақ Еуропада тарала бастады.
4. XVII ғасырда Нидерландыда қызғалдаққа деген сұраныс шарықтау шегіне жетті. Адамдар гүлдің бір түйнегіне үй немесе жер телімін айырбастайтын жағдайға жетті – бұл құбылыс «қызғалдақ дағдарысы» деп аталды.
5. Сол кезеңде ең қымбат болған сорт – Semper Augustus деп аталды. Ақ және қызыл сызықтармен көмкерілген бұл гүлдің бағасы бір амстердамдық үйдің құнымен теңескен.
6. Бүгінде Нидерланды қызғалдақ экспортынан әлемде бірінші орында тұр. Жыл сайын ел аумағынан миллиардтаған түйнек пен кесілген гүлдер әлемнің түкпір-түкпіріне жөнелтіледі.
7. Қазіргі таңда селекционерлер 3000-нан астам қызғалдақ сортын шығарған. Олар тек түстерімен ғана емес, гүл жапырағының пішінімен де ерекшеленеді – кейбірі бахромалы, басқалары – пионға немесе лалагүлге ұқсас.
8. Жарқын түстерден бөлек, пастель және ашық реңкті қызғалдақтар да бар. Қара түске жақын гүлдер сирек кездеседі, дегенмен олар көбіне қою күлгін болып келеді.
9. Қызғалдақтар кесілгеннен кейін де өсуін тоқтатпайды. Бірнеше күн ішінде олар жарық көзіне қарай бой түзеп, ұзындығы тағы 5–10 сантиметрге дейін ұлғаюы мүмкін.
10. Қызғалдақтар нарцисс гүлдерімен бір вазада ұзақ тұра алмайды. Нарцисстер бөліп шығаратын сөл басқа гүлдердің су сіңіру жолдарын бітеп тастап, олардың тез солып қалуына әкеледі.
11. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ашаршылық болған уақытта қызғалдақ түйнектері тағам ретінде пайдаланылды. Арнайы қайнату арқылы олар улы қасиетінен айырылып, картопты еске түсіретін дәмге ие болады.
12. Қызғалдақтың түсі – оның мағынасы. Қызыл – махаббат пен құштарлықты, сары – шаттық пен күн шуағын, ақ – кешірім мен жаңа бастаманы білдіреді. Сондықтан олар көбіне кешірім сұрау немесе татуласу кезінде сыйға тартылады.
13. Бұл гүлдерді үй жағдайында да өсіруге болады. Арнайы температуралық режим мен күтім арқылы олар қыстың өзінде де гүлдей алады.
14. Табиғи ортада гүлдену мерзімі шамамен 5–15 күнге созылады. Алайда салқын әрі көлеңкелі жерде тұрған гүлдер сәл ұзақтау сақталады.
15. Қызғалдақтар биологиялық зерттеулерде жиі қолданылады. Жасуша құрылысының қарапайымдылығы мен өсу қарқыны олардың ғылыми тәжірибелерге өте қолайлы екенін көрсетеді.
16. Түркия мен Иранда қызғалдақ – ұлттық рәміз. Бұл гүл рухани тазалықтың, көктемнің және ұлттық мақтаныштың белгісі ретінде қарастырылады.
17. Әлемнің көптеген қалаларында жыл сайын қызғалдақ фестивальдері өтеді. Ең танымал шаралар Амстердам мен Ыстанбұлда ұйымдастырылып, мыңдаған туристерді өзіне тартады.
18. Қызғалдақтар кескіндеме, сәндік бұйымдар мен дизайнда кеңінен қолданылады. Олардың нәзік бейнесі әртүрлі өнер туындылары мен зергерлік әшекейлерде көрініс табады.

Қорытынды. Қызғалдақ – жай ғана көктемнің хабары емес, терең тарихы мен символдық мағынасы бар гүл. Ол адамзаттың мәдениетінде, ғылымында және өнерінде ерекше орын алады. Түрлі пішін мен түстегі сорттары әр адамға өз талғамына сай нұсқаны таңдауға мүмкіндік береді. Табиғаттың осы бір әсем сыйына назар салып, оның қадірін білу – рухани байлықтың бір көрінісі.