Қайың ағаштары туралы 25 қызықты дерек

Қайың – Қазақстан мен әлемнің көптеген елдерінде кең таралған, ерекше сұлулығымен танымал ағаштардың бірі. Оның аппақ қабығы, нәзік жапырақтары мен сұңғақ бейнесі табиғаттың, тазалықтың және туған жердің символы ретінде жиі сипатталады. Бұл ағаш тек әсемдігімен ғана емес, пайдалы қасиеттері мен таңғаларлық ерекшеліктерімен де назар аударады. Қайың адамның тұрмысы мен қоршаған орта үшін маңызды рөл атқарып, шикізат, дәрілік зат және жануарларға баспана береді. Төменде осы ағашқа қатысты көпшілік біле бермейтін қызықты әрі танымдық деректер топтастырылған.

1. Қайың – қайыңдар тұқымдасына жататын өсімдік, әлемде оның 120-дан астам түрі бар. Ең көп тараған түрлері солтүстік жарты шарда кездеседі.
2. Ең танымал түрі – салбыраңқы қайың. Бұл ағашты Қазақстан мен Ресей ормандарынан жиі көруге болады. Оның бұтақтары иілгіш әрі төмен салбырап тұрады.
3. Жас қайыңның қабығы әдетте тегіс әрі аппақ болады, ал қартайған сайын қара жолақтар пайда болып, қабығы жарылады.
4. Қайың бұтақтары өте иілгіш әрі берік. Олар ежелден сыпырғы, себет және қарапайым қоршау тоқуға пайдаланылған.
5. Қайың жапырағы ромб тәрізді немесе сопақша келеді, иісі жағымды әрі балғын. Көктемде жапырақтары қызғылт реңкке ие болуы мүмкін.
6. Қайың көктемде, жапырақ шықпай тұрып гүлдейді. Аталық гүлдері сырға тәрізді салбырап тұрады, аналықтары қысқа әрі жуан.
7. Қайың тозаңы аллергияға бейім адамдарда көктемде қиындық тудыруы мүмкін. Гүлдеу кезеңінде ауадағы тозаң мөлшері күрт артады.
8. Бұл ағаш суық климатқа өте жақсы бейімделген, тіпті Арктикада да өседі. Солтүстік Еуропа, Азия мен Солтүстік Америкада кең таралған.
9. Қайыңның тамыр жүйесі терең емес, бірақ жан-жаққа жақсы таралады. Бұл қасиет топырақты бекітіп, эрозиядан қорғайды.
10. Ертеде қайың қабығынан береста алынған, ол хат жазу, тұрмыстық бұйым, аяқ киім және ыдыс жасауға пайдаланылған.
11. Қайың шырыны – дәрумендерге және микроэлементтерге бай табиғи сусын. Оны ерте көктемде, жапырақ шықпай тұрып жинайды.
12. Дәстүрлі медицинада қайың жапырағы, бүршігі мен қабығы тұнба және қайнатпа түрінде қолданылады, олар қабынуға және ісінуге қарсы әсер етеді.
13. Қайың ағашы ашық түсті, тығыз әрі өңдеуге ыңғайлы. Ол жиһаз, фанера, ойыншық және музыкалық аспаптар жасауға кеңінен қолданылады.
14. Күзде қайың жапырағы сарғайып, орман мен саябақтарды көріктендіреді. Түскен жапырақтар тез шіріп, топырақты қоректік заттармен байытады.
15. Кейбір халықтарда қайың тазалықтың, жастықтың және жаңарудың белгісі саналады. Ол көктемге арналған салт-дәстүрлер мен мерекелерде жиі кездеседі.
16. Қайың бұтағынан қазақы моншада қолданылатын дәстүрлі сыпырғы жасалады. Мұндай сыпырғы теріні тазартып, қан айналымын жақсартады.
17. Қайың тез өседі әрі кесілгеннен кейін қайта қалпына келу қабілеті жоғары. Осы ерекшелігі оны орманды қалпына келтіруде жиі қолдануға мүмкіндік береді.
18. Қайың ағашының құрамында шайыр болмайды және суреті ерекше әдемі. Одан фанера, паркет және ағаш ыдыс жасалады.
19. Қайың қоршаған ортаның ластануына сезімтал келеді. Сондықтан қалада өскен ағаштар жиі әлсіздеу болады.
20. Қайың қабығы құрғақ әрі тез тұтанады, сондықтан от жағуға немесе пеш жағуға жиі пайдаланылады.
21. Кейбір қайың түрлері сәндік мақсатта бақта және саябақта өсіріледі. Ерекше қабықты немесе жапырақты сұрыптары да бар.
22. Орманда қайың көбіне өрттен кейін немесе ағаш кесілген аумақта алғаш өсетін ағаштың бірі. Оның тез қоныстану қабілеті экожүйенің қалпына келуіне көмектеседі.
23. Қайың діңі мен бұтағында қына мен мүк жиі өседі. Бұл жер ұсақ жәндіктер мен құстарға баспана болады.
24. Көктемде қабығында шайыр тамшылары пайда болып, тозаңдандырғыш жәндіктер мен кейбір құстарды тартады.
25. Поэзия мен музыкада қайың көбіне табиғаттың, нәзіктік пен сұлулықтың символы ретінде суреттеледі. Бұл ағаш көптеген ақындар мен композиторларға шабыт берген.

Қайың – табиғаттың таңғажайып туындысы. Бұл ағаштың қасиеттерін зерттеу арқылы біз орманның маңыздылығын тереңірек түсініп, табиғатты қорғау қажеттілігін ұғынамыз. Қалалық саябақта өссе де, қайың айналадағы сұлулық пен үйлесімділікті сезіндіре алады.