Сатурн сақиналары туралы 26 қызықты дерек

Ежелгі дәуірден бері Сатурн ғалымдар мен бақылаушыларды ерекше бейнесімен таңдандырып келеді. Телескоптар пайда болғанға дейін ол жай ғана жарқыраған жұлдыз деп есептелген, бірақ Галилей жүргізген бақылаулар бұл көзқарасты түбегейлі өзгертті. Кейін анықталғандай, бұл ғаламшарды алып сақиналар жүйесі қоршап тұр, сол себепті ол Күн жүйесіндегі ең танымал аспан денелерінің біріне айналды. Мұз бен тастың бөлшектерінен құралған бұл сақиналар жүздеген мың километрге созылып жатыр және өз құрылымымен ғалымдарды әлі күнге дейін таңғалдыруда. Сатурн сақиналары – табиғаттың ең әсерлі әрі жұмбақ ғарыштық құбылыстарының бірі.

1. Алғаш болып Сатурн сақиналарын 1610 жылы Галилео Галилей байқаған. Алайда оның телескопы тым әлсіз болғандықтан, ол планетаның жанында екі серік бар деп ойлаған.
2. 1655 жылы нидерландтық астроном Християн Гюйгенс Сатурнның айналасында оның бетіне тимейтін жұқа сақина бар деген дұрыс тұжырым жасаған.
3. Бұл жүйе негізінен мұз, шаң және ұсақ тастардан тұрады, олар ғаламшарды өте үлкен жылдамдықпен айналып қозғалады.
4. Сақиналардың қалыңдығы таңғаларлықтай жұқа — бар болғаны 10–100 метр шамасында, ал диаметрі 270 мың километрден асады.
5. Сатурн сақиналары бірнеше бөліктен тұрады, олар латын әріптерімен A, B, C, D, E, F және G деп аталады. Ең айқын көрінетіндері — A мен B, ал олардың арасында Кассини саңылауы орналасқан.
6. Кассини саңылауын 1675 жылы астроном Джованни Кассини ашқан. Ол сақиналар біртұтас емес, жеке бөліктерден тұратынын алғаш байқаған.
7. Сақиналар тұтас құрылым болып көрінгенімен, олар миллиардтаған ұсақ бөлшектерден құралған, әрқайсысы өз орбитасымен қозғалады.
8. Бұл бөлшектердің өлшемі микроскопиялық тозаңнан бастап үй көлеміндей мұзды глыбаларға дейін өзгереді, сондықтан жүйе ерекше динамикаға ие.
9. Негізгі бөлігі судың мұзынан құралған, сол себепті сақиналар күн сәулесін жақсы шағылыстырып, Сатурнды аспанда өте жарқын етеді.
10. Түстері ақтан алтын түске дейін өзгереді, бұл олардың құрамындағы қоспалар мен микрометеориттердің әсеріне байланысты.
11. Кейбір бөліктерінде толқын тәрізді құрылымдар байқалады, оларды Мимас пен Энцелад сияқты серіктердің тартылыс күші тудырады.
12. Орбиталық резонанстар сақиналардағы заттардың жиналуына немесе сиреуіне себеп болып, араларында бос аймақтар түзеді.
13. «Кассини» миссиясының зерттеулері сақиналар үнемі өзгеріп тұратынын көрсетті, олардың құрылымы тартылыс күштерінің әсерінен дірілдеп, ауысып отырады.
14. Жалпы массасы ғаламшардың өзінен шамамен 100 мың есе аз, яғни бұл жүйе көрінісі жағынан әсерлі болғанымен, салмағы жағынан жеңіл.
15. Ғалымдардың болжамынша, сақиналардың жасы тым үлкен емес — шамамен 100 миллион жыл ғана, сондықтан олар жас құрылым саналады.
16. Бір теория бойынша, сақиналар Сатурнның тартылыс күшінен жойылып кеткен ежелгі серіктен пайда болған.
17. Басқа нұсқаларда сақиналар Сатурн қалыптасқан кезде ғаламшар айналасында жинақталған материалдың қалдығы ретінде қарастырылады.
18. Уақыт өте келе сақиналар біртіндеп жұқара түседі, себебі бөлшектер соқтығысып, энергиясын жоғалтып, Сатурнның атмосферасына түседі.
19. 2004–2017 жылдары жұмыс істеген «Кассини» аппараты сақиналардың жоғары сапалы суреттерін түсіріп, олардың құрылымын бұрын-соңды болмаған дәлдікпен зерттеді.
20. Зонд тіпті Сатурн мен ішкі сақиналардың арасына ұшып кіріп, олардың химиялық құрамын және тығыздығын өлшеді.
21. Зерттеу нәтижесінде сақиналарда органикалық қосылыстардың іздері табылды, бірақ олардың шығу тегі әлі белгісіз.
22. Ішкі шекараларында Сатурн атмосферасына құлап жатқан зат ағындары байқалады, бұл ерекше «ғарыштық жаңбыр» әсерін тудырады.
23. F сақинасы сияқты кейбір бөліктердің ерекше пішіні Прометей мен Пандора тәрізді серіктердің тартылыс әсерінен қалыптасады.
24. Сатурн сақиналарын әуесқой телескоп арқылы да көруге болады, бірақ олардың көрінісі ғаламшардың Жерге қатысты бұрышына байланысты өзгереді.
25. Әрбір 14–15 жыл сайын сақиналар дерлік көрінбейтін күйге өтеді, өйткені Сатурн бізге қырымен қарап тұрады және олар көзге сызықтай ғана білінеді.
26. Бұл жүйені зерттеу ғаламшарлардың қалыптасу процесін және гравитациялық өзара әсердің ғарыштағы рөлін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Сатурн сақиналары — ғаламның ең әсем әрі күрделі құрылымдарының бірі. Олар нәзіктік пен ұлылықты бір бойына жинап, табиғаттың ғажайып үйлесімін бейнелейді. Бұл жүйені зерттеу Сатурнның ғана емес, бүкіл Күн жүйесінің даму тарихын тануға жол ашады. Болашақта жаңа ғарыштық миссиялар олардың шығу тегі мен эволюциясын одан әрі тереңірек ашатыны сөзсіз.