Дэн Сяопин Қытай экономикасында қандай өзгеріс әкелді

Әрбір тарихи кезең өз реформаторларын тудырады. Олар елдің даму бағытын түбегейлі өзгертіп, мемлекетті басқарудың мәнін қайта қарастыра алады. ХХ ғасырдағы Қытай тарихында дәл осындай ірі тұлға ретінде Дэн Сяопин есімі аталады. Оның саясаты Қытайды кедей аграрлы мемлекеттен әлемдік экономикалық алпауытқа айналдырды. Шынайы тәжірибеге негізделген прагматикалық көзқарасы социалистік жүйе мен нарықтық тетіктерді ұштастыра білді. Дэн Сяопиннің есімі Қытайдың экономикалық кереметімен тікелей байланысты.

Ашықтық пен реформалар саясаты

Ұзақ уақыт бойы оқшауланған және тұрақсыз кезеңді бастан өткерген Қытай түбегейлі өзгерістерге мұқтаж болды. 1970-жылдардың соңында билікке келген Дэн Сяопин «реформалар мен ашықтық» деп аталатын жаңа бағыт ұсынды. Бұл реформалардың өзегінде идеология емес, нақты экономикалық нәтижелер тұрды.

Оның бастамалары мынандай түбегейлі өзгерістерге жол ашты:

• тиімсіз ауыл шаруашылық коммуналары таратылды;
• шаруалар өнімінің бір бөлігін еркін қолдануға мүмкіндік алды;
• жеке кәсіпкерлік мемлекеттік шектеулер аясында рұқсат етілді;
• экспортқа бағытталған арнайы экономикалық аймақтар құрылды;
• шетелдік инвестициялар мен жаңа технологиялар тартылды.

Осындай шынайы көзқарас елдің өсіп-өркендеуіне жол ашып, социалистік қағидалармен қатар өмір сүре алатын икемді жүйе құрды.

Ауыл шаруашылығы саласындағы өзгерістер

Дэн Сяопин өзгерістерді ауыл шаруашылығынан бастады. Себебі тұрақты азық-түлік қоры болмаса, экономиканы көтеру мүмкін емес екенін жақсы түсінді. Ол «отбасылық мердігерлік» жүйесін енгізіп, шаруаларға жерді өңдеп, өнімнің бір бөлігін еркін пайдалануға құқық берді.

Бұл өзгерістердің нәтижесі ретінде:

1. Еңбек өнімділігі айтарлықтай өсті.
2. Ауылдық аймақтар экономикалық белсенділікке ие болды.
3. Бұрын жиі кездесетін ашаршылық тоқтады.

Осы өзгерістер ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейін көтеріп қана қоймай, болашақ индустрияландыруға берік іргетас қалады.

Қытайлық сипаттағы социализм тұжырымдамасы

Дэн Сяопиннің ең маңызды жаңалықтарының бірі – «қытайлық сипаттағы социализм» тұжырымдамасын ұсынуы. Ол догматизмнен бас тартып, шындыққа негізделген саясат ұстанды. «Мысықтың түсі маңызды емес – тек тышқан ұстаса болды» деген әйгілі сөзі соның дәлелі.

Бұл қағидат мынадай қадамдар арқылы іске асты:

• социалистік жүйе аясында нарықтық элементтерге орын берілді;
• стратегиялық салалар мемлекет бақылауында қалды;
• жоспарлы экономика бәсекелі нарықпен үйлестірілді;
• Батыс үлгілерін көшірмей, өзіндік даму жолы қалыптасты.

Бұл саясат басқа социалистік мемлекеттердегідей күйреу емес, жүйелі жаңғыруға негізделді.

Әлемдік экономикаға әсері

Дэн Сяопиннің бастамалары Қытайдың ішкі дамуымен ғана шектелмей, бүкіл әлемдік экономикаға да зор ықпал етті. Қытай біртіндеп жаһандық саудадағы, инвестициядағы және өндірістегі басты ойыншылардың біріне айналды. Ішкі жалпы өнімнің артуы, орта таптың қалыптасуы мен технологиялық ілгерілеу жаһандық экономиканың құрылымын өзгертті.

Осы өзгерістердің нәтижесінде:

• Қытай «әлемнің фабрикасына» айналды;
• экспорттық өндіріс қуатты қарқынмен дамыды;
• қытайлық өнімдер мен технологиялар халықаралық нарықтарда кең таралды;
• ҚХР-дың ДСҰ, БРИКС және G20 сияқты ұйымдардағы рөлі күшейді.

Бұл жетістіктердің бәрі Дэн Сяопин қалаған іргетастың нәтижесі екені сөзсіз.

Дэн Сяопин – жүйені қиратпай-ақ түбегейлі өзгерістер енгізуге болатынын дәлелдеген тарихи тұлға. Ол мемлекетті басқарудағы икемділік, алдағыны болжау мен нақты нәтижеге ұмтылу сияқты қасиеттердің маңызын көрсетті. Оның идеялары әлі күнге өзектілігін жоғалтпаған. Экономикалық дамудың үлгісін іздеген көптеген мемлекеттер Дэн Сяопиннің жолынан сабақ алып келеді.