Герон Александрийский өз заманынан қалай озып кетті
Мазмұны
Ғылым тарихында өз заманының көкжиегінен әрі қарай қараған тұлғалар аз емес. Солардың ішінде инженер, өнертапқыш әрі математик Герон Александрийскийдің орны бөлек. Біздің дәуіріміздің I ғасырында өмір сүрген ол замандастарын таң қалдырған құрылғылар жасап, күрделі идеяларды өмірге әкелді. Оның ойлары өз дәуірінің білім деңгейінен әлдеқайда асып, келешек ғасырлардағы ашылымдарға жол ашты. Ғалымның неге «уақытынан озық» болғанын қарастырайық.
Антикалықты таңғалдырған механизмдер
Герон өзінен кейін көптеген техникалық сипаттамалар қалдырды. Олардың кейбірі қазіргі заманғы құрылғылардың прототипіне айналды.
- Ол бу күшін пайдаланатын «эолипилді» ойлап тапты. Бұл тарихтағы алғашқы бу турбинасы саналады. Сол дәуірде тәжірибелік қолданыс таппағанымен, кейінгі бу машиналарына негіз болды.
- Ғалым қасиетті су беретін автоматтарды сипаттап жазды. Монета тасталғанда клапан ашылып, ыдыс суға толатын. Мұндай құрылғы қазіргі сауда автоматтарының бастауы еді.
- Театрлық көріністерге арналған қозғалыс механизмдерін де енгізді. Олар шығыршықтар мен қарсы салмақтардың көмегімен декорацияны ауыстырып, әсерлі қойылымдар жасады. Бұл шешім сахналық техниканың алғашқы үлгісі болды.
Әрбір өнертабысы Геронның қоғам шеңберінен әлдеқайда кең ойлай алғанын көрсетеді.
Математика мен геометрияға қосқан үлесі
Оның еңбектері тек инженерлік қырынан ғана емес, нақты ғылым саласында да құнды болды. Ғалым жазбалары ғасырлар бойы қолданылды.
- үшбұрыштың ауданын қабырғалары арқылы есептеу формуласы оқулықтарға енді;
- өлшеу мен сызу әдістері практикалық геометрияның негізін қалады;
- оптика саласындағы жазбалар жарықтың қасиеттерін түсінуге көмектесті;
- механикаға қатысты зерттеулер кейінгі ғылыми еңбектерге арқау болды;
- қолданбалы есептерге көңіл бөлу ғылымды өмірге жақындатты.
Осы еңбектерінің арқасында оның есімі математика мен техника тарихында сақталып қалды.
Озық ойдың себептері
Геронның неге дәл осындай жаңашыл ойлар тудыра алғанына бірнеше жағдай әсер етті.
- Александрия сол дәуірдегі білімнің орталығы болды. Мұнда әйгілі кітапхана орналасып, ең озық ғалымдар жиналды. Ғалым осы бай мұраға қол жеткізді.
- Практикалық мәселелерге қызығушылығы теория мен тәжірибені ұштастырды. Ол абстрактілі оймен шектелмей, оны нақты құрылғылар арқылы іске асырды.
- Танымға құштарлығы мен тәжірибеге ынтасы жаңа шешімдерді іздеуге итермеледі. Өнертабыстары бірден қолданыс таппаса да, кейінгі ғалымдарға шабыт берді.
Осылайша ол дәстүр мен жаңашылдықты үйлестіре білді.
Герон Александрийский өз заманының ғылымын әлдеқайда ілгерілеткен ойшыл ретінде тарихқа енді. Оның құрылғылары бу, автоматика және механика мүмкіндіктерін заманауи технологиялар пайда болмай тұрып-ақ көрсетті. Математика мен инженерияға қатысты еңбектері кейінгі буын үшін де құндылығын жоғалтпады. Бұл ғалымның тұлғасы батыл ойлау мен тәжірибеге құштарлық уақыттан озып, болашақты қалыптастыра алатынын дәлелдейді.
