Радуга қалай пайда болады және біз оны неге көреміз

Табиғат адамды үнемі таңғалдыра алады. Кейде жаңбырдан кейін аспанға көз салу жеткілікті – көз алдыңда түрлі түсті доға пайда болып, ерекше әсер қалдырады. Кемпірқосақ – табиғаттағы ең әсем әрі жұмбақ құбылыстардың бірі. Ғасырлар бойы ол ақындарға шабыт беріп, ғалымдарға ой салған. Адамзат ертеден бері оның қайдан пайда болатынын және неліктен түрлі түске бөлінетінін түсінуге тырысты. Қазіргі ғылым бұл сұраққа нақты жауап бергенімен, кемпірқосақтың сиқыры сол күйінде сақталды.

Кемпірқосақ дегеніміз не

Бұл оптикалық құбылыс күн сәулесінің ауадағы су тамшыларына түсуі нәтижесінде пайда болады. Жарық тамшыға кірген кезде сынуға, ішкі беттен шағылуға және қайта сынуға ұшырайды. Осы кезде сәуле түрлі түстерге бөлініп, аспанда доға тәрізді көрініс тудырады.

Кей жағдайларда аспанда бір емес, екі кемпірқосақ байқалады. Біріншісі айқын әрі жарқын, ал екіншісі солғын және жоғарырақ орналасады. Мұндай көрініс судың ішіндегі сәуленің екі рет шағылуынан туындайды.

Жарықтың физикасы және сыну құбылысы

Кемпірқосақтың қалай пайда болатынын түсіну үшін алдымен Күн сәулесінің табиғатына назар аудару қажет. Көзге ақ болып көрінетін жарық шын мәнінде көптеген түстердің қосындысы.

Күн сәулесі су тамшысына түскен сәтте келесі процестер жүреді:

1. Жарықтың сынуы. Сәуле судың ішіне енгенде бағытын өзгертеді, себебі әр ортада оның таралу жылдамдығы әртүрлі. Сол сәттен бастап жарық түрлі түстерге ажырай бастайды.
2. Ішкі шағылу. Сынған жарық тамшының ішкі бетінен шағылады. Дәл осы шағылу сәулені кері бағытқа бұрып, бақылаушының көзіне жеткізеді.
3. Қайта сыну. Сәуле тамшыдан шыққан кезде түстер толық ажырап, қызылдан күлгінге дейінгі спектр түзіледі. Әр түс белгілі бұрышпен тарайтындықтан, адам аспандағы түрлі түсті доғаны көреді.

Бұл процестер бір мезетте миллиондаған тамшыда жүреді, сондықтан аспанда ретсіз дақтар емес, әдемі үйлескен доға пайда болады.

Неліктен жеті түс көрінеді

Ертеден бері адамдар кемпірқосақта неше түс бар екенін анықтауға тырысқан. Исаак Ньютон жеті негізгі түсті бөліп көрсетті: қызыл, қызғылт сары, сары, жасыл, көгілдір, көк және күлгін. Бұл шекаралар нақты емес, өйткені түстер бір-біріне біртіндеп ауысады. Дегенмен осындай жіктеу күнделікті өмірде кең тараған.

Кемпірқосақты қабылдауда бірнеше ерекшелік бар:

• адам көзі жасыл мен сары түстерге көбірек сезімтал, сондықтан орталық бөлігі жарығырақ көрінеді;
• күлгін шеткей жиі көмескіленіп кетеді, себебі көз торы оны әлсіз қабылдайды;
• әр адамның көру қабілетіне қарай түстердің саны мен анықтығы өзгеше байқалуы мүмкін.

Сөйтіп, кемпірқосақ тек физикалық емес, сонымен қатар көру жүйесінің ерекшелігіне байланысты құбылыс болып табылады.

Қай жерде және қашан көруге болады

Кемпірқосақтың пайда болуы үшін бірнеше шарттың орындалуы қажет. Күн бақылаушының арт жағында орналасып, ал алдында су тамшылары немесе тұман болуы керек. Сәулелер шамамен 42 градус бұрышпен түсуі тиіс, әйтпесе жарық қажетті түрде сынбайды.

Кемпірқосақты жиі байқауға болатын жағдайлар:

• жазғы жаңбырдан кейін аспан ашылып, күн шыққан сәтте;
• сарқырама мен субұрқақ маңында, су ұсақ тамшыларға айналғанда;
• теңіз немесе өзен жағасында, ауа ылғал болған кезде;
• қыс мезгілінде мұз кристалдары бар тұманды ауада – мұндай құбылыс «суық кемпірқосақ» деп аталады.

Кейде аспанда ерекше түрлері пайда болады, мысалы, түнгі «ай кемпірқосағы». Ол Күн сәулесі емес, Айдың жарығынан түзіледі және әлдеқайда бозғыл көрінеді, бірақ қалыптасу механизмі бірдей.

Кемпірқосақтың мәні мен символы

Кемпірқосақ адамзат мәдениетінде ерекше орын алады. Көптеген халықтар оны аспан мен жердің арасындағы көпір, бейбітшілік пен үміттің белгісі деп санаған. Ежелгі мифтерде ол құдайлар адамдарға түсетін жол ретінде суреттелсе, қазіргі заманда алуан түрліліктің және үйлесімнің нышанына айналды.

Ғылым бұл құбылысты толық түсіндіргенімен, оның сұлулығы сол қалпында қалды. Кемпірқосақ бізге табиғаттың күрделі, бірақ үйлесімді жүйе екенін еске салады. Әр жолы аспанда түрлі түсті доға пайда болғанда, адам жарықтың ойынын ғана емес, жаратылыстың мінсіздігін де көреді.

Кемпірқосақ – ғаламның нәзік тепе-теңдігінің көрінісі. Ол білім мен сұлулықтың қатар өмір сүре алатынын дәлелдейді: біз құбылысты түсінсек те, оның сиқыры ешқашан жоғалмайды.