Ішкі сыншы деген не және онымен қалай жұмыс істеу керек

Адам бойында әрдайым дұрыс шешім қабылдауға, қателіктерден сақтануға көмектесетін ішкі дауыс болады. Кей кезде бұл дауыс пайдалы болуы мүмкін, бірақ артық сын мен өзін-өзі төмендетуге ұласса, ол адамның сенімділігіне, дамуына және өмір сапасына теріс әсер етеді. Мұндай дауыс психологияда «ішкі сыншы» деп аталады. Ол қатаң мұғалім, көңілі қалған ата-ана немесе сәтсіздікке дайын тұрған бақылаушы ретінде көрінуі мүмкін. Ішкі сыншыны жеңу емес, оны дұрыс түсіну мен басқару – адамның ішкі үйлесімге жетуінің басты жолдарының бірі.

Ішкі сыншы қалай байқалады

Бұл ішкі механизм санадан тыс түрде пайда болып, көбіне күйзеліс жағдайында белсенді бола түседі. Ол бала кезден қалыптасып, тәрбие, орта және өмірлік тәжірибе арқылы дамиды.

• өзін өзгелермен үнемі салыстыру және жеткіліксіз сезіну;
• істі бастамай жатып, сәтсіздікке ұшыраймын деген ой;
• жетістікке жетсе де, өзіне көңілі толмау;
• қателік жасаймын ба деген қорқыныш пен өзін іштен жазғыру;
• өз кемшіліктерін асыра көрсету;
• жаңа нәрсеге бастамашы болудан бас тарту;
• мақтауға сенбеу және керісінше, оны жоққа шығару;
• «басқалар бұдан жақсы жасар еді» деген сенім;
• сырт келбетіне, сөйлеу мәнеріне немесе қабілетіне сын айту;
• бәрін бақылауда ұстауға тырысу және қателесуден қорқу.

Ішкі сыншы тым белсенді болғанда, ол адамның шешім қабылдау қабілетіне, әрекет етуге деген сеніміне және өзін-өзі бағалауына кері әсер етеді.

Бұл дауыс қайдан пайда болады

Ішкі сыншымен жұмыс істеу үшін, алдымен оның қайдан шыққанын түсіну керек. Ол жайдан-жай пайда болмайды — көбінесе адамды сәтсіздіктен немесе ауыр сезімнен қорғау мақсатында қалыптасады.

1. Балалық шақта қатал сын, жоғары талап немесе өзгелермен салыстыру жиі кездессе, адам өзін соған лайықсыз сезініп өседі. Бұл сөздер санада сақталып, уақыт өте келе адамның өз ойына айналады.
2. Қателік жібергенде ұялу немесе жазаланудан қорқу қорғаныс тетігін іске қосады. Ішкі сыншы сол жағдайды қайталамауға тырысады.
3. Қоғамдағы стандарттар мен стереотиптер адамның өзіне деген көзқарасын қалыптастырады. «Үнемі үздік болу» немесе «ешқашан қателеспеу керек» деген сенім ішкі сыншыны күшейтеді.
4. Төмен өзін-өзі бағалау мен перфекционизм ішкі сыншыны үнемі тамақтандырып отырады.
5. Кейде ол әлсіздік танытпау немесе эмоцияны білдірмеу үшін бақылау механизміне айналады.

Ішкі сыншы – адамның жауы емес. Ол біздің ішкі әлеміміздің бір бөлігі, бірақ оның басқаруына жол бермей, теңгерімді түрде жұмыс істеу қажет.

Ішкі сыншымен жұмыс істеудің жолдары

Бұл ішкі дауысты толықтай өшіріп тастау мүмкін емес. Бірақ онымен дұрыс байланыс орнату – жеке даму мен психологиялық тұрақтылықтың маңызды бөлігі.

• ішкі сыншы қай кезде белсенетініне назар аудару;
• «Бұл ой кімнің сөзі? Осы сөзді алғаш кім айтқан?» деген сұрақ қою;
• өзіңізді кінәлаудың орнына, жанашыр және қолдаушы болуға тырысу;
• ойлар мен эмоцияларды жазып отыру арқылы талдау жүргізу;
• ішкі сыншыны бейнелеу және сонымен диалог құру;
• қателіктердің өсу мен үйренудің табиғи бөлігі екенін еске түсіру;
• эмоцияға емес, нақты дерекке сүйену;
• кішкентай жетістіктер үшін өзіңізді мақтап үйрену;
• қолдау көрсететін орта мен адамдарды таңдау;
• егер ішкі сын шамадан тыс болса, психологқа жүгіну.

Бұл жұмыс уақыт пен шыдамдылықты қажет етеді, бірақ нәтижесінде ішкі сыншымен бейбіт өмір сүру мүмкін болады.

Ішкі сыншы – кедергі де, мүмкіндік те бола алады. Бәрі онымен қалай қарым-қатынас жасайтыныңызға байланысты. Оның бар екенін мойындау – өзіңізді жақсырақ түсінудің алғашқы қадамы. Өзіңізді аяусыз сынаудың орнына, мейірімділік пен түсіністік таныту арқылы даму жолына шығуға болады. Бұл әлсіздік емес, керісінше, ішкі еркіндік пен шынайы тұлғалық өсуге апаратын берік іргетас.