Автоматтандыру жағдайында еңбек нарығы қалай өзгереді
Мазмұны
Қазіргі әлем технологиялық өзгерістерге байланысты бұрын-соңды болмаған қарқынмен дамып жатыр. Автоматтандыру күннен-күнге түрлі салаларды қамтып, еңбек қатынастарының қалыптасқан құрылымын түбегейлі өзгертіп келеді. Көптеген кәсіпорындар өндірісті оңтайландыру мақсатында цифрлық шешімдерді белсенді түрде енгізіп, қайталанатын әрекеттерді адамдардың орнына алгоритмдер мен роботтар атқаруда. Мұндай бетбұрыс еңбек нарығында жаңа мамандықтардың пайда болуына, бұрынғыларының жойылуына және кәсіби талаптардың түбегейлі өзгеруіне әкеліп соғады. Бұл үдерістерді дұрыс түсіну үшін олардың салдарын, мүмкіндіктерін және қауіптерін жан-жақты қарастыру қажет.
Бизнестің автоматтандыруға ұмтылуы және оның жұмыс күшіне әсері
Кәсіпорындар үшін автоматтандырудың басты себебі – өнімділікті арттырып, шығындарды азайту. Алайда бұл жұмыс орындарына тікелей ықпал етеді.
- Қайталанатын әрі стандартталған операцияларды автоматтандыру жеңіл. Мысалы, мәліметтерді енгізу, сұрыптау, есеп жүргізу, құжаттарды өңдеу, визуалды тану секілді функциялар.
- Мұндай өзгерістер ең алдымен операторлар, кассирлер, бастапқы буындағы бухгалтерлер, диспетчерлер сынды қызметтерге әсер етеді. Бұл мамандықтар біртіндеп қысқарады.
- Алайда автоматтандыру адамның орнын толық баспай, белгілі бір процестерді ғана өзгертеді. Бұл жаңа міндеттер мен рөлдердің пайда болуына әкеліп, қайта даярлықты қажет етеді.
- Ресурстар үнемделіп, олар күрделі тапсырмалар мен шығармашылық бағыттағы жұмысқа жұмсалады. Бұл даму мүмкіндігімен қатар, кәсіби икемділікті де талап етеді.
- Шағын компаниялар мен стартаптар автоматтандыру арқылы ауқымын арттырып, қызметкерлер санын көбейтпей-ақ өнімділікті ұлғайта алады.
Дегенмен, барлық салаларда бұл үдеріс біркелкі жүрмегендіктен, еңбек нарығында теңсіздік күшейіп келеді.
Ең көп өзгеріске ұшыраған салалар
Технологиялардың ықпалы әр салада әрқалай сезіледі. Кейбір секторлар айтарлықтай автоматтандырылған, ал басқаларында бұл тек бастамалық кезеңде.
- өнеркәсіпте, әсіресе машина жасау мен электроника өндірісінде роботтандырылған желілер кең қолданылады;
- логистикада дрондар, интеллектуалды көлік жүйелері және маршруттық платформалар енуде;
- банк секторында клиенттерді қашықтан қолдау, чат-боттар мен онлайн-өнімдер дамып жатыр;
- бөлшек саудада өзін-өзі қызмет көрсету кассалары мен сұранысты болжау жүйелері кең таралуда;
- медицинада жасанды интеллект арқылы диагностика жасау және емдеу процесін оңтайландыру жүзеге асырылып келеді;
- ауыл шаруашылығында дрондар, датчиктер мен цифрлық платформа көмегімен нақты егіншілік енгізілуде;
- білім беру саласында онлайн-курстар, бейімделген оқу жүйелері мен симуляция құралдары белсенді дамып келеді.
Технология мен үлкен деректерді біріктіре алған салалар алға шығып отыр.
Жаңа мамандықтар мен өзгерген кәсіби дағдылар
Автоматтандыру белгілі бір кәсіптердің жоғалуына ғана емес, жаңа еңбек түрлерінің пайда болуына да ықпал етеді.
- Роботты жүйелерді жобалайтын, бағдарламалайтын және техникалық қолдау көрсететін мамандарға сұраныс өсуде. Бұған робототехника инженерлері, деректер талдаушылары, DevOps-мамандары мен нейрожелілер әзірлеушілері жатады.
- Екі саланы біріктіретін аралас кәсіптер көбейіп келеді. Мысалы, заңгер-аналитик, ИИ-мен жұмыс істейтін дәрігер немесе деректерге негізделген шешім қабылдайтын экономист.
- Жұмсақ дағдылардың (soft skills) маңызы артуда. Сын тұрғысынан ойлау, коммуникация, креативтілік пен икемділік сияқты қасиеттерді автоматтандыру мүмкін емес.
- Білім өмір бойы жалғасатын процесс ретінде қабылдануда. Көп адам мамандығын ауыстырып, жаңа цифрлық құралдарды меңгеруге көшті.
- Жетекшілер мен менеджерлер қашықтан және цифрлық кеңістікте басқару тәсілдерін қайта қарап, мотивация мен командалық өзара әрекет форматын өзгертуде.
Болашақ жеке кәсіпке емес, бейімделу мен қайта оқуға негізделген дағдыларға тәуелді болады.
Өтпелі кезеңдегі қиындықтар мен қауіптер
Кез келген өзгеріс әлеуетпен қатар белгілі бір қиындықтармен де келеді. Қоғамдағы тепе-теңдікті сақтау үшін бұл проблемаларды елемеуге болмайды.
- автоматтандыру әлеуметтік теңсіздікті күшейтуі мүмкін, себебі жоғары білікті мамандар пайда табады, ал білімі аздар жұмыссыз қалуы ықтимал;
- өңірлер арасындағы цифрлану деңгейі біркелкі емес, бұл орталық пен шет аймақтар арасындағы айырмашылықты арттырады;
- жаңа кезеңге бейімделу үшін білім беру жүйесін, инфрақұрылымды және еңбек заңнамасын жаңарту қажет;
- жұмыстан айырылу мен белгісіздікке тап болу адамдардың психологиялық тұрақтылығына кері әсер етеді, бұл олардың қайта оқуға ынтасын төмендетуі мүмкін;
- көптеген компаниялар қызметкерлерді қайта даярлауға инвестиция салуға дайын емес, әсіресе нәтижеге кепілдік болмаған жағдайда.
Бұл қайшылықтарды тек мемлекет, бизнес және білім беру мекемелері арасындағы ортақ жауапкершілік арқылы шешуге болады.
Автоматтандыру – қорқынышты үдеріс емес, даму мүмкіндігі. Ол жұмысқа деген көзқарасты өзгертіп, икемді, мазмұнды әрі тиімді еңбек форматтарын қалыптастыруға жол ашады. Бұл кезеңде жеңіске жету үшін адамдарға бейімделу, үздіксіз білім алу және жаңаша ойлау қабілеті қажет. Цифрлық құралдарды меңгеріп, күрделі жағдайларда шешім таба білетіндер жаңа шындықта көшбасшыға айналады. Сондықтан өзгерістерден қорықпай, оларды жеке және кәсіби өсу мүмкіндігі ретінде қабылдаған жөн.
