Авиценна неге Шығыс дәрігерлерінің кумирі атанды

Адамзат тарихында ғылым мен руханиятты үйлестіре білген ғалымдар көп емес. Солардың ішінде медицина, философия және этиканы біртұтас жүйеге біріктірген ұлы ойшыл – Әбу Әли ибн Сина, яғни Авиценна. Оның есімі тек Шығыстың ғана емес, бүкіл әлемнің ғылыми өркениетінің нышанына айналды. Бұл ғалымның еңбектері медицина мен адам табиғаты туралы түсінікті түбегейлі өзгертті. Мың жыл өтсе де, оның идеялары өзектілігін жоғалтпай, қазіргі заман дәрігерлері мен зерттеушілерін шабыттандыруда.

Ғылым жолына өмірін арнаған данышпан

Әбу Әли ибн Сина X ғасырда Бухара маңында дүниеге келді. Балалық шағынан-ақ ерекше зеректігімен көзге түсіп, логика, математика, астрономия және медицина сияқты ғылымдарды ерте меңгерді. Жас ғалымның атағы алғашқы табысты тәжірибесінен кейін тарай бастады – ол ауыр дертке шалдыққан әмірді емдеп, сарай кітапханасына кіруге рұқсат алды. Сол сәттен бастап оның ғылыми ізденісі жаңа белеске көтерілді.

Өз өмірінде ол 450-ден астам еңбек жазды, соның жартысына жуығы біздің заманымызға дейін жетті. Ең әйгілі шығармасы – «Дәрігерлік ғылым каноны». Бұл еңбек ежелгі грек, парсы және үнді медицинасын біріктіріп, медициналық білімнің тұтас жүйесін қалыптастырды. Кітап бірнеше ғасыр бойы Еуропадағы медициналық оқу орындарында негізгі оқулық ретінде пайдаланылды.

Денсаулық пен жанның үйлесімі

Авиценна үшін саулық – аурудың жоқтығы емес, ағзаның табиғи тепе-теңдігі. Ол алғашқылардың бірі болып адамның психикалық күйі мен дене жағдайының өзара байланысын атап өтті. Бұл көзқарас қазіргі психосоматикалық медицина бағытынан әлдеқайда бұрын қалыптасқан.

Ойшылдың пікірінше, дәрігер тек дене құрылымын емес, адамның жан дүниесін де түсіне білуі қажет. Авиценна ұстанған негізгі қағидалар мыналар:

• науқастың жеке тұлғасын құрметтеу және оның сезімін ескеру;
• ауруды анықтауда бақылау мен логикалық талдауды ұштастыру;
• дерттің себебін емдеу, тек белгілерін жоюмен шектелмеу;
• алдын алу мен ағзаның табиғи тепе-теңдігін сақтау.

Осы ұстанымдар шығыс медицинасындағы гуманистік дәстүрдің негізін қалады. Мұнда дәрігер тек емші ғана емес, рухани кеңесші әрі ақылшы саналады.

Ғылыми жаңалықтары мен тәжірибелік мұрасы

Авиценна ұсынған көптеген идеялар мен әдістер бүгінгі күннің өзінде өзектілігін жоғалтқан жоқ. Ол ауруларды жүйелеп, жұқпалы дерттердің бар екенін дәлелдеді және микробтар туралы тұжырым жасады. Ғалым тәжірибе мен бақылауға сүйеніп, дәрілік заттардың әсерін зерттеуді алғаш қолға алды.

1. Авиценна тәжірибелік әдісті енгізді. Ол әр дәрінің шынайы әсері мен жанама ықпалын тексеру керек деп санады. Бұл қағида қазіргі фармакологияның негізіне айналды.
2. Ғалым жүйке жүйесі мен ми қызметін егжей-тегжейлі сипаттап, адамның сана-сезімі мен қабылдау қабілеті дене жағдайымен тікелей байланысты екенін дәлелдеді.
3. Ол 700-ден астам өсімдіктің емдік қасиетін анықтап, оларды жүйеге келтірді. Бұл мәліметтер Шығыс дәріханалық ғылымының негізін қалады.
4. Ибн Сина дұрыс тамақтану мен ұстамдылықты ұзақ өмірдің кепілі деп санады. Ас мәзірін емнің бір бөлігі ретінде қарастырған.

Бұл жаңалықтардың барлығы оның ғылыми ойлауының тереңдігін және медицинаға тәжірибелік көзқараспен қарағанын көрсетеді.

Шығыстағы ұлы тұлғаға деген құрмет

Авиценна Шығыс елдерінде ақыл мен иманның, ғылым мен адамгершіліктің символы ретінде танылған. Оның есімімен көптеген университеттер, ауруханалар және көшелер аталады. Дәрігерлер мен ғалымдар оның еңбектерін тек ғылыми мұра ретінде емес, кәсіби-адамгершілік бағдар ретінде де бағалайды.

Ойшылдың мұрасы болашақ дәрігерлерді тәрбиелеу ісінде ерекше маңызға ие. Ол дәрігердің басты қасиеті – даналық, сабыр және мейірім деп үйретті. Өйткені емнің бастауы – жүректегі ізгілік.

• білімге деген үздіксіз талпыныс;
• ғылым мен қоғам игілігіне адал қызмет ету;
• әр шешім үшін жауапкершілік сезімі;
• табиғат пен адам арасындағы үйлесімді сақтау.

Бұл қағидалар қазіргі заманғы дәрігерлік этиканың да негізіне айналып отыр.

Авиценна – мәңгілік ақиқат пен рухани жетілу жолын іздеген тұлға. Оның ілімі ғылым мен адамгершілікті біріктіріп, медицинаны адам жанына қамқор болу өнеріне айналдырды. Шығыс дәрігерлері үшін ол тек өткеннің ғалымы емес, бүгінгі күннің ұстазы. Авиценнаның мұрасы әр ұрпаққа адамға қызмет етудің ең жоғары миссиясы – өмірді сақтау екенін еске салады.