Кейбір шөлдерде жаңбырдан кейінгі гүлдену неге бірден болады

Шөл ұғымы көбіне тіршіліксіз, құм мен аптап ыстықтан тұратын әлеммен байланысады. Алайда табиғаттың өз заңдылығы мен ғажайыбы бар – кейбір шөлдерде сирек жауған жаңбырдан кейін жер беті әп-сәтте гүлге оранады. Кеше ғана сұрғылт, қу дала болса, бүгін түрлі түске боялған хош иісті алқапқа айналады. Ғалымдар бұл ерекше құбылысты «шөлдің гүлдеуі» деп атайды. Ол әлемнің барлық шөлдерінде кездеспейді, бірақ белгілі бір жағдайлар түйіскен кезде табиғаттың осы ғажайып көрінісі пайда болады.

Өсімдіктердің өмір сүру құпиясы

Шөлде тіршілік ету – үлкен бейімделуді қажет ететін күрделі процесс. Мұндағы өсімдіктер ылғалдың жоқтығына қарсы тұрып, ұзақ уақыт сусыз өмір сүруге үйренген. Олардың басты сыры – ерекше қасиетке ие тұқымдарында.

Шөл өсімдіктерінің бейімделу ерекшеліктері мынандай:

• тұқымның қалың қабығы жоғары температура мен күн сәулесінен қорғайды;
• ішіндегі табиғи заттар олардың ерте өнбеуіне кедергі келтіреді;
• тек топырақ ылғалданған кезде ғана өну процесі басталады;
• өсімдіктер өте жылдам өсіп, қысқа уақытта гүлдеп үлгеріп, жаңа тұқым таратады.

Осы қасиеттердің арқасында өсімдіктер сирек жауған жаңбырды тиімді пайдаланып, ұрпағын сақтап қалады.

Жаңбырдың шөл экожүйесіндегі рөлі

Шөл аймағындағы жаңбыр – нағыз табиғи оқиға. Бірнеше сағатқа созылған жауынның өзі өмірге толы өзгерістер әкеледі. Құрғақ жер әр тамшы суды сіңіріп, мыңдаған жасырын тұқымдарды тірілтеді.

1. Алғашқы жаңбырдан кейін топырақ пен ауадағы ылғал деңгейі күрт көтеріледі. Бұл ұйқы күйіндегі тұқымдардың оянуына мүмкіндік береді.
2. Жылу мен ылғалдың әсерінен тұқым ішіндегі биохимиялық процестер белсенді жүреді. Бірнеше сағат ішінде кішкентай тамыршалар пайда бола бастайды.
3. Бірнеше күннен соң шөлдің беті жасыл түске боялып, өсімдік өркендері бой көтереді. Тағы біраз күннен кейін дала гүлдеп, түрлі түсті көрініске айналады.
4. Гүлдер тозаңданғаннан кейін өсімдіктер тез тұқым береді. Жаңа тұқымдар келесі жаңбырға дейін қайтадан тыныш күйге түседі.

Осылайша, қысқа мерзімді жауын шөлдің тіршілігін қайта жандандырып, уақытша болса да өмірге толы әлем қалыптастырады.

«Гүлдейтін шөлдердің» мысалдары

Мұндай табиғи құбылыс Жер шарының әр аймағында байқалады. Кей өңірлерде ол жиі қайталанбаса да, сирек кездесетін сәттерінде табиғат көрінісі адамды тамсандырады.

• Чилидегі Атакама шөлі – әлемдегі ең құрғақ аймақ. Бірақ бірнеше жылда бір рет жауған нөсерден кейін ол күлгін, сары және қызғылт гүлдерге толып, ғажайып көрініс тудырады.
• АҚШ-тағы «Өлім аңғары» деп аталатын шөлде де осындай құбылыс шамамен он жылда бір рет болады. Әдетте тіршіліксіз көрінетін өңір кенеттен хош иіс пен түске толы даланы еске түсіреді.
• Австралияның орталық бөлігіне тән шөлдерде нөсерден кейін кең алқапты мак гүлдері мен басқа да жабайы өсімдіктер жауып кетеді.

Мұндай құбылыстар тек көз тартар сұлулығымен ғана емес, экологиялық маңызымен де ерекшеленеді. Олар жәндіктер мен құстарға қорек береді, табиғи тепе-теңдікті сақтайды.

Ғылыми мәні мен философиялық мағынасы

Ғалымдар шөлдің гүлдеуін табиғаттың төзімділік пен бейімделу қабілетінің айқын мысалы деп санайды. Зерттеушілер бұл құбылысты топырақтың құрамын, тұқымның генетикалық ерекшелігін және биохимиялық процестерді зерттеу арқылы түсіндіреді. Мұндай зерттеулер адамзатқа климаттың өзгеруі жағдайында өсімдіктердің өмір сүру тетіктерін ұғынуға мүмкіндік береді.

Көптеген ойшылдар бұл құбылысты адам өмірімен салыстырады: адам да шөл сияқты кейде тынышталып, қиындықты бастан кешіреді, бірақ уақыт келгенде қайта гүлдей алады.

Шөлдің гүлдеуі – табиғаттың өміршеңдігін дәлелдейтін ғажайып көрініс. Бірнеше тамшы жаңбырдың өзі тіршіліксіз көрінген жерді гүлге толы әлемге айналдыра алады. Бұл құбылыс төзімділік пен үміттің символы ретінде бізге өмірдің кез келген жағдайда жалғасатынын еске салады.