Жұмабай Шаяхметов КСРО саясаты тарихында несімен есте қалды
Мазмұны
Кеңес дәуірі сан түрлі тұлғалармен есте қалды. Сол кезеңде елдің саяси бағытын айқындап, республикалардың дамуына елеулі үлес қосқан қайраткерлердің бірі – Жұмабай Шаяхметов. Ол XX ғасырдың орта шенінде Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде маңызды рөл атқарды. Қарапайым отбасынан шығып, табандылығы мен еңбегі арқылы республиканы басқарған тұңғыш қазақ саясаткеріне айналды. Оның есімі ел тарихында елдік мүддені қорғаған, қиын кезеңде ұлт намысын сақтай білген тұлға ретінде қалды.
Саяси өмірбаяны және қалыптасу кезеңі
Жұмабай Шаяхметов 1902 жылы Шығыс Қазақстан облысында қарапайым шаруаның отбасында дүниеге келген. Балалық шағы ауыр жағдайда өтсе де, ол білім алуға ұмтылып, өз еңбегімен алға жылжыды.
Еңбек жолын 1920-жылдары партия және кеңес органдарында бастады. Біраз уақыт Ішкі істер халық комиссариатында қызмет етіп, кейіннен партия жұмысына ауысты. 1930-жылдары ол республиканың саяси өмірінде көрнекті тұлғаға айналып, кадрлық саясат пен партия ұйымдарын нығайту ісімен айналысты.
1946 жылы Жұмабай Шаяхметов Қазақ КСР Коммунистік партиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы болып сайланды. Бұл лауазымға алғаш рет жергілікті ұлт өкілі келді. Оның бұл қызметке тағайындалуы Қазақстанның саяси тарихындағы жаңа кезеңнің басталуын білдірді.
Қазақстанның дамуына қосқан үлесі
Шаяхметовтың басшылығы соғыстан кейінгі ауыр жылдарға тұспа-тұс келді. Республика экономикасы мен әлеуметтік саласы қираған күйде болатын. Ол елді қалпына келтіру мен дамытуға бағытталған нақты шаралар қабылдады.
Оның бастамасымен іске асқан негізгі бағыттар төмендегідей болды:
- Өнеркәсіпті қалпына келтіру. Соғыстан кейінгі жылдары республикадағы зауыттар мен фабрикалар жұмысын қайта бастау қажет болды. Шаяхметовтың қолдауымен металлургия, машина жасау және энергетика салаларында жаңа өндіріс ошақтары ашылды. Бұл Қазақстанды КСРО-ның маңызды өнеркәсіп аймақтарының біріне айналдырды.
- Ауыл шаруашылығын жетілдіру. Ол егін және мал шаруашылығын дамытуға ерекше көңіл бөлді. Суландыру жүйелері салынды, жаңа совхоздар мен колхоздар ұйымдастырылды, механизация мен агротехникалық жаңалықтар енгізілді.
- Ұлттық кадрларды даярлау. Шаяхметовтың саясатының маңызды бөлігі – жергілікті мамандарды даярлау еді. Оның бастамасымен қазақ жастары жоғары оқу орындарына көптеп жіберілді, білім беру жүйесі кеңейтілді, мемлекеттік қызметке ұлттық кадрлар тартылды.
Осы шаралардың нәтижесінде Қазақстан экономикасы жанданып, әлеуметтік даму көрсеткіштері айтарлықтай жақсарды.
Мәскеумен қатынасы және саяси қиындықтар
Шаяхметовтың саяси қызметі Мәскеудің қатаң бақылауында өтті. КСРО басшылығы республикалардың дербес шешім қабылдауына шектеу қойып, орталықтан басқару жүйесін сақтап қалуға тырысты.
1950-жылдардың басында Мәскеу тың және тыңайған жерлерді игеру бағдарламасын қолға алды. Шаяхметов бұл бастамаға асығыс түрде кірісудің қауіпті екенін ескертіп, экологиялық және әлеуметтік салдарларына алаңдаушылық білдірді. Алайда оның сақтық ұстанымы Хрущёв тарапынан «белсенділіктің жетіспеуі» ретінде бағаланды. Соның нәтижесінде 1954 жылы ол бірінші хатшы қызметінен босатылып, төменгі деңгейдегі лауазымға ауыстырылды.
Кейін ол саяси қызметтен біржола шеттеп, зейнетке шыққанға дейін қоғамдық істермен айналысты. Дегенмен оның есімі ел жадында ұлт мүддесін қорғаған, әділ әрі сабырлы басшы ретінде сақталды.
Тұлға болмысы және мұрасы
Замандастары Жұмабай Шаяхметовты сабырлы мінезді, әділ және парасатты адам ретінде сипаттайды. Ол шешім қабылдарда асығыстыққа жол бермей, әр істі жан-жақты саралап отыратын. Халықтың әл-ауқатын жақсарту мен білім беру саласын дамыту – оның басты ұстанымдарының бірі болды.
Оның саяси мұрасының негізгі қырлары төмендегідей сипатталады:
- республиканың экономикалық дербестігін арттыруға ұмтылу;
- ұлттық кадрларды өсіруге және білім жүйесін кеңейтуге ерекше назар аудару;
- орталық билікпен қақтығыспай, ел мүддесін қорғау саясатын ұстану;
- тұрақтылық пен қоғамдық келісімді сақтауға күш салу.
Жұмабай Шаяхметовтың саяси қызметі Қазақстанның дамуына ұзақ мерзімді әсер қалдырды. Ол күрделі кезеңде елдің тұтастығын, мәдени және ұлттық ерекшелігін сақтап қалуға үлес қосты.
Жұмабай Шаяхметов – өз дәуірінің әділ, сабырлы және ұлтжанды саясаткерлерінің бірі. Ол кеңестік жүйенің шектеулеріне қарамастан, халықтың мүддесін қорғауға тырысты. Оның өмір жолы елге адал қызмет етудің, парасат пен жауапкершіліктің үлгісі болып қалды. Бүгінде оның есімі Қазақстан тарихындағы мемлекетшілдік пен ұлт рухын дәріптеген тұлғалардың қатарында аталады.
