Иса Байзақов қазақ поэзиясының классигіне қалай айналды

Әр халықтың әдебиеті өз дәуірінің рухын дәл жеткізе алған тұлғалардың еңбегі арқылы қалыптасады. Поэзияда мұндай жол көбіне ұзақ ізденіс пен ішкі рухани толысудан өтеді. ХХ ғасырдың басында қазақ сөз өнері үлкен өзгерістер кезеңін бастан кешіріп, жаңа көркемдік өрнектерге мұқтаж болды. Сол тарихи жағдайда халықтық дәстүр мен заманауи ойды ұштастыра алған ақындар алдыңғы қатарға шықты. Иса Байзақовтың шығармашылық жолы да осындай сұраныс пен уақыт талабынан туындап, оны поэзия классигі деңгейіне көтерді.

Қалыптасу ортасы және алғашқы қадамдар

Болашақ ақынның тұлғалық дамуына ықпал еткен орта ерекше болды. Балалық шағы халық әндері, жыр-дастандары мен айтыс дәстүрі кең таралған кеңістікте өтті. Мұндай орта сөзге деген сезімталдықты, ырғақты қабылдауды және бейнелі ойлауды ерте қалыптастырды. Жас кезінен-ақ ол тыңдаушыны баурай алатын импровизацияға бейім екенін көрсетті. Кейін бұл қабілет оның поэтикалық болмысының басты белгісіне айналды.

Жазба мәдениетпен танысу шығармашылық көкжиегін кеңейтті. Білім алу барысында халықтық поэзияны жаңа көзқараспен пайымдауға мүмкіндік туды. Соның нәтижесінде дәстүрді сақтай отырып, оны жаңаша дамытуға деген ұмтылыс пайда болды.

Фольклордың поэтикалық ойлаудағы орны

Халықтық мұра Иса Байзақов үшін дайын үлгі емес, шығармашылық қуаттың қайнар көзі болды. Ол таныс образдарды жеке көзқараспен қайта өңдеп, замана тынысына бейімдеді. Осы тәсіл шығармаларды оқырманға жақын әрі түсінікті етті. Поэзияда ұлттық сипат сақтала отырып, жаңашыл леп пайда болды.

Бұл ерекшелікті айқындайтын бірнеше қыр бар:

• дала мен көшпелі тұрмысқа негізделген бейнелер;
• ауызша дәстүрге тән әуезді ырғақ;
• сезімнің ашық әрі шынайы берілуі;
• ұжымдық тәжірибеге сүйенген ой өрісі.

Аталған белгілер автор мен оқырман арасындағы рухани байланысты күшейтті. Өлеңдер жасандылықтан алыс болып, табиғи қалпында қабылданды.

Дәуір тақырыптары және азаматтық көзқарас

Ақын шығармашылығы өз кезеңінің әлеуметтік және рухани ахуалын бейнеледі. Ол күрделі мәселелерден қашпай, заман өзгерістерін көркем ой арқылы жеткізуге тырысты. Мұндай ұстаным поэзияны тек эстетикалық емес, қоғамдық мәні бар құбылысқа айналдырды.

1. Қоғамдық өзгерістерді пайымдау. Өлеңдерде жаңа өмірдің келбеті, үміт пен күдік қатар суреттеледі. Автор адам тағдырын тарихи үдерістермен байланыстыра көрсетті. Соның арқасында поэтикалық сөз замандастармен ашық әңгіме іспетті қабылданды.
2. Лирикалық тереңдік. Махаббат, сағыныш және ішкі толғаныс секілді сезімдер айқын көрініс тапты. Бұл қыр шығармаларға жалпыадамзаттық мән берді. Оқырман өз көңіл күйін сол жолдардан таба алды.
3. Туған жер бейнесі. Табиғат суреттері ойды тереңдететін құрал ретінде қолданылды. Пейзаж арқылы дүниетаным мен ұлттық болмыс ашылды. Мұндай тәсіл поэзияның көркемдік қуатын арттырды.

Тақырыптық кеңдік шығармашылық тұтастықты сақтауға мүмкіндік берді.

Өлең формасы мен тілдік шеберлік

Классикалық деңгейге көтерілуде форма мен тілге деген жауапкершілік ерекше рөл атқарды. Ақын ырғақ пен дыбыстық үйлесімді саналы түрде пайдаланды. Тіл қарапайым болғанымен, мағынасы терең әрі бейнелі шықты. Бұл ерекшелік шығармаларды әр буынға түсінікті етті.

Жаңашыл ізденістер дәстүрлі негізді бұзған жоқ. Керісінше, поэтикалық мүмкіндіктерді кеңейтіп, сөз өнерін байытты. Осындай тепе-теңдік шынайы шеберліктің белгісі болды.

Мұрасының маңызы және ықпалы

Классик атану үшін тек замандастардың мойындауы жеткіліксіз. Иса Байзақовтың шығармалары кейінгі ақындарға бағыт-бағдар беретін үлгіге айналды. Оның тәжірибесі ұлттық поэзияның дамуға ашық екенін дәлелдеді.

Өлеңдер білім беру мен мәдени кеңістікте әлі күнге дейін қолданылады. Ұзақ уақыт бойы маңызын жоғалтпауы мұраның құндылығын көрсетеді.

Иса Байзақовтың қазақ поэзиясындағы орны терең мәдени таным мен жеке жауапкершіліктің нәтижесінде қалыптасты. Ол халықтық дәстүрге сүйене отырып, өз дәуірінің үнін дәл жеткізе алды. Сөз қуаты мен көркем ойдың үйлесімі шығармаларына өміршеңдік сыйлады. Сондықтан оның есімі қазақ әдебиетінің классикалық қатарынан берік орын алды.