Флеминг пенициллинді қалай ашты
Мазмұны
Медицина тарихында адамзаттың тағдырын өзгерткен ұлы жаңалықтар аз емес. Алайда солардың ішінде антибиотиктердің ашылуының әсері ерекше зор болды. XX ғасырдың басына дейін бактериялық инфекциялар адам өлімінің негізгі себептерінің бірі саналды, ал тиімді емдеу әдістері болмаған. Бұл жағдайды өзгерткен адам – шотландиялық ғалым Александр Флеминг. Оның байқағыштығы мен зерттеуге деген табандылығы әлемге миллиондаған адамның өмірін сақтап қалған пенициллинді сыйлады.
Пенициллиннің ашылу тарихы
1928 жылы Флеминг Лондондағы Әулие Мария ауруханасының зертханасында жұмыс істеп жүрген. Ол стафилококк бактерияларын зерттеп, олардың өсу заңдылықтарын анықтауға тырысты. Бір күні ғалым Петри табақшасында күтпеген жайтты байқайды – бір колонияның жанында бактериялар өспей қалған. Көп адам оны кездейсоқ ластану деп ойлап тастар еді, бірақ Флеминг мұны зерттеп көруді ұйғарды.
Ол микроскоп арқылы қарап, ерекше зеңнің – Penicillium notatum түрінің бактерияларды жойып жатқанын анықтады. Осы сәттен бастап антибиотиктер дәуірі басталды. Әрине, Флеминг бұл жаңалықтың қаншалықты маңызды боларын ол кезде толық түсінбеген.
Бұл ашылуға ықпал еткен негізгі факторлар мыналар еді:
- ғалымның байқағыштығы мен ұқыптылығы;
- күтпеген жағдайға ғылыми қызығушылықпен қарауы;
- байқалған құбылыстың себебін түсінуге деген талпынысы;
- тәжірибелерді қайталап тексеруге деген төзімділігі.
Осы қасиеттер Флемингке жай ғана кездейсоқ жағдайды әлемдік маңызы бар жаңалыққа айналдыруға мүмкіндік берді.
Алғашқы тәжірибелер және қиындықтар
Ғалым зеңнің бөлетін затын «пенициллин» деп атады және оның адам жасушаларына зиян келтірмей, бактерияларды жоятынын дәлелдеуге тырысты. Зертханалық тәжірибелер пенициллиннің көптеген қауіпті микроорганизмдерге қарсы тиімді екенін көрсетті. Ол дифтерия, скарлатина және іріңді инфекциялармен күресте нәтижелі болды.
Дегенмен, Флеминг үлкен қиындықтарға тап болды. Ол пенициллинді таза күйінде бөліп ала алмады және оны ұзақ сақтаудың тәсілін таба алмады. Осы себепті ашылған жаңалық бірден тәжірибеде қолданылмады.
Пенициллин дамуын тежеген басты қиындықтар мыналар болатын:
- Зең қоршаған ортаның өзгерісіне өте сезімтал болып, тез жойылып кететін.
- Лаборатория жабдықтары препаратты қажетті мөлшерде тазартуға мүмкіндік бермеді.
- Өндірістік деңгейде пенициллин өндірудің жолдары болмады.
Солай бола тұра, Флеминг өз еңбегінің нәтижелерін жариялап, басқа ғалымдарға зерттеуді жалғастыруға жол ашты.
Пенициллиннің медицинада қолданылуы
1940-жылдардың басында Оксфорд университетінің ғалымдары – Говард Флори мен Эрнст Чейн Флемингтің зерттеулерін жалғастырып, пенициллинді тазарту мен өндірудің тиімді әдісін тапты. Осы сәттен бастап препаратты клиникалық мақсатта қолдану басталды.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде антибиотик жараланған сарбаздардың өмірін құтқаруда шешуші рөл атқарды. Бұрын өлімге әкелетін инфекциялар пенициллиннің арқасында емделе бастады. Дәрі «ғажайып ем» аталып, әлемнің барлық еліне тарады.
Флеминг бұл жетістікке дейін препаратты толық жетілдіре алмағанымен, дәл оның ғылыми қырағылығы мен ізденісі жаңа дәуірдің басталуына себеп болды.
Адамзат үшін маңызы
Пенициллиннің ашылуы медицинаның дамуын түбегейлі өзгертті. Осы жаңалықтың арқасында жүздеген жаңа антибиотик түрлері пайда болып, адамзат көптеген аурумен күресте жеңіске жетті.
Бұл жетістіктің негізгі нәтижелерін былайша түйіндеуге болады:
- миллиондаған адамның өмірін сақтап қалу;
- ауыр инфекцияларды емдеу арқылы хирургиялық операцияларды қауіпсіз ету;
- фармацевтика мен микробиология салаларының қарқынды дамуы;
- эпидемиялармен күрестің жаңа мүмкіндіктерін ашу.
1945 жылы Александр Флеминг Говард Флори және Эрнст Чейнмен бірге физиология және медицина саласы бойынша Нобель сыйлығын иеленді.
Флемингтің ашқан жаңалығы ғылым тарихындағы ең маңызды бетбұрыстардың бірі болды. Ол адамның байқағыштығы мен қызығушылығы кез келген кездейсоқтықты ұлы жаңалыққа айналдыра алатынын дәлелдеді. Пенициллин – адам ақыл-ойының жеңісі мен адамзатты құтқарған ғылымның символына айналды.
