Авраам Маслоу психологияда несімен әйгілі

Ғасырлар бойы ғалымдар адам мінез-құлқының ішкі қозғаушы күштерін түсінуге тырысты. ХХ ғасырда бұл бағытта бірқатар теориялар пайда болды, ал олардың ішінде Абрахам Маслоудың көзқарасы ерекше орын алады. Оның есімі тек психологтар арасында ғана емес, жалпы қоғамда да кеңінен танымал. Маслоу ұсынған идеялар білім беру, менеджмент және жеке даму салаларында жаңа бағыттардың негізіне айналды. Ол психологияға гуманистік көзқарасты енгізіп, адам табиғатына деген оң сенімді арттырды.

Маслоу ұсынған негізгі идеялар

Абрахам Маслоу психологиядағы гуманистік бағыттың негізін қалаушылардың бірі ретінде танымал. Ол адамның мінез-құлқын тек сыртқы әсерлер немесе инстинкттер арқылы түсіндіру жеткіліксіз екенін дәлелдеді. Маслоудың пайымынша, әрбір адам ішкі мүмкіндіктерін жүзеге асыруға, рухани өсуге ұмтылады.

Оның тұжырымдамасындағы басты қағидалар:

• адамды тек биологиялық қажеттіліктермен шектеуге болмайды;
• әрбір тұлға өзін-өзі дамытуға ұмтылады;
• мотивация белгілі бір құрылыммен дамиды;
• психикалық саулық – тек аурудың болмауы емес, ішкі үйлесім мен даму жолы;
• қажеттіліктерді қанағаттандыру – адамның өмір сүру сапасын айқындайтын негізгі шарт.

Бұл идеялар жеке тұлғаға деген көзқарасты өзгертіп, психологияны өмірмен тығыз байланысты салаға айналдырды.

Маслоу пирамидасы – қажеттіліктер иерархиясы

Маслоу еңбегіндегі ең әйгілі теория – қажеттіліктер иерархиясы. Бұл тұжырымдама жиі пирамида түрінде бейнеленеді, мұнда әр деңгей келесі сатының іргетасы ретінде қарастырылады. Пирамида бес негізгі деңгейден тұрады:

1. Физиологиялық қажеттіліктер. Адам өмір сүруі үшін ең алдымен ауа, су, тамақ, ұйқы сияқты қажеттіліктер қанағаттандырылуы тиіс. Бұл – тіршіліктің негізі. Мұндай қажеттіліктер орындалмайынша, басқа ештеңе маңызды болмайды.
2. Қауіпсіздікке деген қажеттілік. Келесі қадам – физикалық, қаржылық және эмоционалдық қауіпсіздікті сезіну. Тұрақты табыс, баспана, заңмен қорғалу сияқты факторлар осы деңгейге жатады.
3. Әлеуметтік байланыс қажеттілігі. Адам – қоғамдық тіршілік иесі. Достық, отбасы, махаббат пен қарым-қатынас – тұлғаның толыққанды дамуы үшін маңызды.
4. Құрмет пен мойындалу қажеттілігі. Адам өзін бағалауға, өзгелер тарапынан мойындалуға ұмтылады. Бұл – кәсіби жетістіктер, қоғамдағы мәртебе, өзін-өзі құрметтеу арқылы іске асады.
5. Өзін-өзі таныту қажеттілігі. Пирамиданың ең жоғарғы сатысы – адамның шығармашылық қабілеттерін іске асыруы, жаңа нәрселерге ұмтылысы, жеке мақсаттарын орындауы. Бұл сатыға жеткен адам ішкі еркіндікке қол жеткізеді.

Бұл теория бойынша, қажеттіліктер төменгі деңгейден жоғарыға қарай өтеді. Негізгі қажеттіліктер орындалмаса, адам жоғарғы сатыларға жете алмайды.

Маслоу және гуманистік психология

Абрахам Маслоу ғылымдағы гуманистік бағыттың дамуына орасан үлес қосты. Ол адамның ішкі әлеуетін, шығармашылық және рухани дамуға деген ұмтылысын зерттеді. Оның пікірінше, психология тек ауруларды емдеумен шектелмей, жеке тұлғаның әлеуетін толық ашуға бағытталуы тиіс.

Маслоу «өзін-өзі танытқан тұлғалардың» қасиеттерін зерттеді. Бұл тұлғалар:

• шынайы әрі ашық;
• ішкі еркіндігіне сенетін;
• басқалардың пікіріне тәуелді емес;
• өмірге шығармашылықпен қарайтын;
• терең әрі шынайы қарым-қатынастар орната алатын;
• шындықты қабылдауға бейім.

Ол зерттеулерінде Альберт Эйнштейн, Элеонор Рузвельт және Авраам Линкольн сияқты тарихи тұлғаларды талдады. Осы арқылы ол адам дамуының биік үлгілерін анықтауға тырысты.

Маслоу идеяларының қазіргі қолданылуы

Маслоу теориясы тек психологияда ғана емес, білім беру, менеджмент, маркетинг және әлеуметтік жобаларда да қолданылады. Көптеген компаниялар қызметкерлерін ынталандыруда осы тұжырымдаманы негізге алады. Мектептер мен жоғары оқу орындары оқыту процесін оқушының қажеттіліктеріне бейімдейді.

Маслоу идеялары мына салаларда кең қолданыс тапты:

• білім беру жүйесі мен педагогикада;
• кадрлық саясат пен көшбасшылықта;
• психотерапия мен коучингте;
• әлеуметтік бағдарламаларда;
• жарнама және маркетингте.

Оның пікірінше, адам мотивациясы тек пайда көру мен қорқынышпен шектелмейді. Ол – ішкі мағына мен мақсаттарға, құндылықтарға негізделген терең үдеріс.

Абрахам Маслоу адам табиғатына деген сенімді жаңғыртып, психологияны гуманистік негізге бағыттады. Ол теорияны тәжірибемен ұштастырып, миллиондаған адамға өзін түсінуге, дамуға және өмірлік маңыздылықты табуға көмектесті. Оның еңбектері психология ғылымының шекарасынан асып, адамзаттың рухани дамуына үлес қосты.