Жанартау белсенділігі өсімдіктер тіршілігіне қалай әсер етеді
Мазмұны
Табиғи апаттар көбіне тек жойқын құбылыс ретінде қабылданады, алайда олардың табиғатқа ықпалы әлдеқайда күрделі әрі көпқырлы. Вулкандық белсенділік — Жер қойнауындағы қуатты процестердің көрінісі және оның әсері тек қиратумен ғана шектелмейді. Бұл құбылыс климатты өзгертіп, рельефті қайта қалыптастырып қана қоймай, тіршілік атаулыға, соның ішінде өсімдіктер дүниесіне де айтарлықтай ықпал етеді. Бір қарағанда, лаваның ағуы мен күлдің шашылуы тек зиян келтіреді деп ойлау мүмкін. Дегенмен, мұндай жағдайлар флора үшін жаңа мүмкіндік көзіне де айнала алады.
Вулкан атқылауы кезіндегі өсімдіктерге зиян
Жанартау белсенділігінің тікелей әсері алғашқы кезеңде өсімдік жамылғысының түгелдей жойылуына алып келеді. Жоғары температура мен улы заттардың бөлінуі табиғи ортаға қатты соққы береді.
- лава ағып өткен жердегі өсімдіктер түгел өртеніп кетеді;
- жанартау күлі жапырақтарды жауып, күн сәулесінің өтуіне кедергі жасайды;
- улы газдар өсімдік ұлпаларын күйдіріп, жасушалардың тіршілігін тежейді;
- күкірт пен басқа элементтерден тұратын қышқылды жауын топырақ құрамын бұзады;
- улы ортада өсімдіктермен бірге пайдалы микроағзалар да жойылады;
- шамадан тыс жылу мен ылғал тапшылығы фотосинтез процесін тоқтатады.
Мұндай жағдайлар нәтижесінде тіршілік атаулыдан жұрдай болып қалған аудандар пайда болады.
Вулканизмнің өсімдіктерге пайдалы әсері
Уақыт өте келе жанартау әрекетінің оң ықпалы да байқала бастайды. Күл мен лава салқындап, жаңа тіршілік иелері мекендейтін құнарлы ортаға айналады.
- Вулкандық топырақ минералдарға өте бай болады. Лава желдің, судың және күннің әсерінен біртіндеп бұзылып, фосфор, калий, магний сияқты пайдалы элементтерге айналады. Мұндай жерлер ауыл шаруашылығы үшін өте қолайлы.
- Жанартау күлі топырақ құрылымын жеңіл әрі борпылдақ етеді. Бұл өсімдіктердің тамырына ауа мен ылғалдың жақсы өтуіне жағдай жасайды. Мұндай ортада жүзім, арпа сияқты дақылдар жақсы өседі.
- Алғашқы болып мүк, қына, төзімді шөптер сияқты пионерлік өсімдіктер қоныстанады. Олар топыраққа органикалық заттарды жинап, келесі буын өсімдіктерінің өсуіне негіз қалайды.
- Күл қабаты зиянды жәндіктердің санын уақытша азайтады. Бұл жаңа өркендерге қоршаған ортаның қысымынсыз тамыр жайып, бейімделуге мүмкіндік береді.
- Геотермалды аймақтарда ерекше микроклимат қалыптасады. Ыстық бұлақтардың маңында ерекше өсімдіктер қауымы өсіп, тіпті қатал климатта да тіршілік етуге жағдай табады.
Осылайша, вулкан белсенділігі алғашында табиғатты күйретсе де, уақыт өте тіршіліктің жаңаруына алғышарт жасайды.
Қалпына келу аймақтарының ерекшеліктері
Жанартау ағындары өткен жерде өсімдік дүниесінің қалпына келуі ұзақ әрі біртіндеп жүретін процесс. Бұл қалпына келу кезеңдері табиғаттың төзімділігі мен икемділігін айқын көрсетеді.
- алғашқы болып мүк пен қыналар қатайған лаваны мекендейді;
- борпылдақ қабат пайда болған соң шөптесін өсімдіктер таралады;
- бірнеше жыл өткен соң бұталар пайда бола бастайды;
- топырақта микрофлора қалыптасқаннан кейін ағаштар өсіп шығады;
- әртүрлі өсімдіктер бір-бірін алмастырып, әркелкі өсімдіктер қауымы түзіледі;
- толыққанды биоценоз қалыптасуы ондаған жылдарға созылады.
Әр кезең экожүйенің қайта жандануының күрделілігі мен табиғи үйлесімнің қаншалықты маңызды екенін көрсетеді.
Адамның вулкандық топырақты пайдалануы
Адамдар жанартау әрекетінің салдарын өз пайдасына жаратып келеді. Құнарлы топырақты игеріп, егіншілік пен бағбандықта жақсы нәтижелерге қол жеткізуде.
- Вулкан етегіндегі жерлер шаруалар үшін аса құнды. Италия, Жапония мен Мексикадағы фермерлер осындай аймақтарда жүзім, қызанақ, зәйтүн, кофе өсіреді.
- Геотермалды көздердің жанында жылыжайлар салынып, жыл бойы өнім алу мүмкіндігі туындайды. Бұл әсіресе суық климатты елдер үшін маңызды.
- Жанартау күлі табиғи тыңайтқыш ретінде қолданылады. Ол топырақ құрамын минералдармен байытып, ылғалды жақсы сіңіретін қасиет береді.
- Лава террасаларында ботаникалық бақтар құрылып, өсімдіктердің өміршеңдігі зерттеледі. Мұндай орындарда табиғи қалпына келу үдерісін бақылауға болады.
- Вулканды аймақтарда агротуризм кең қанат жайып келеді. Туристерге ерекше ландшафтпен қатар, фермерлердің тәжірибесі де қызық.
Осындай жерлерді тиімді пайдалану үшін арнайы білім қажет болғанымен, экологиялық таза өнім алуға мүмкіндік мол.
Жанартау белсенділігі өсімдіктер үшін тек қауіп емес, сонымен қатар жаңа өмірдің бастауы. Қиын жағдайларға бейімделген өсімдіктер табиғаттың шексіз мүмкіндігін дәлелдейді. Тіпті тастанды болып көрінген жерлер де уақыт өте гүлденген алқаптарға айнала алады. Бұл процестерді түсіну арқылы адамдар табиғи жүйелерді сақтау мен қалпына келтіруде жаңа жолдар табады. Вулкан — тек лава мен күл ғана емес, сонымен бірге тіршіліктің қайта басталуы.
