Янцзы өзені туралы 29 қызықты дерек

Өзендер әрқашан өркениеттердің дамуына зор ықпал еткен. Олар адамдарды сумен, азық-түлікпен және көлікпен қамтамасыз етіп қана қоймай, шаруашылық пен мәдениеттің өзегіне айналды. Солардың ішінде Қытайдың ең ұлы өзендерінің бірі – Янцзы ғасырлар бойы елдің тарихын, экономикасын және тұрмысын қалыптастырды. Оның сулары қалаларды шайып, егістіктерді нәрлендіріп, миллиондаған тұрғынға тіршілік арнасы болып отыр. Өзенге қатысты аңыздар, өнер туындылары және алып инженерлік жобалар дүниеге келді. Бұл өзенді зерттеу арқылы табиғатты да, Қытай мәдениетін де терең түсінуге болады.

1. Янцзы Азиядағы ең ұзын өзен болып саналады. Оның ұзындығы алты мың шақырымнан асады. Ол әлем бойынша Ніл мен Амазонкадан кейінгі үшінші орынға ие.
2. Өзен бастауы Тибет таулы қыратында орналасқан. Мұнда ол мұздықтар мен тау бұлақтарынан нәр алады. Биік таулардағы бастаулар суды мөлдір әрі салқын етеді.
3. Янцзы Қытайды батыстан шығысқа қарай кесіп өтеді. Ол он бір провинция мен автономды аймақ арқылы ағады. Осылайша өзен елдің кең аумақтарын біртұтас етеді.
4. Өзен атырауы Шығыс Қытай теңізіне құяды. Мұнда әлемдегі ең халқы тығыз орналасқан аймақтардың бірі қалыптасқан. Сол жерде ірі мегаполис Шанхай орналасқан.
5. Янцзы жағалауында төрт жүз миллионнан астам адам тұрады. Бұл Қытай халқының үштен біріне жуық. Сондықтан өзеннің ел өміріндегі рөлі аса маңызды.
6. Өзенге көптеген салалар құяды. Ірілерінің қатарына Миньцзян, Ханьшуй және Ялунцзян жатады. Олар Янцзы ағынын күшейтіп, оны одан да қуатты етеді.
7. Өзен сулары егін алқаптарын суаруға кеңінен пайдаланылады. Осы арқылы күріш, бидай және басқа да дақылдар өсіріледі. Янцзы аймағы Қытайдың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етіп отыр.
8. Янцзы – ірі көлік жолы. Оның бойымен мыңдаған шақырымға жүк пен жолаушылар тасымалданады. Бұл ішкі сауда мен өңірлер арасындағы байланысты жеңілдетеді.
9. Өзен пейзаждарымен ерекше әсем. Әсіресе атақты Үш шатқал аймағы туристерді таңдандырады. Биік жартастар мен өзеннің бұралып ағуы өнер мен поэзияға шабыт берген.
10. Янцзыда әлемдегі ең ірі су электр станциясы орналасқан. Ол – әйгілі «Үш шатқал» бөгеті. Оның құрылысы адамзат тарихындағы ең ауқымды инженерлік жобалардың бірі болды.
11. «Үш шатқал» бөгеті миллиондаған адамды электр қуатымен қамтамасыз етеді. Сонымен бірге су деңгейін реттеп, тасқындардың алдын алады. Дегенмен бұл жоба экологиялық даулар туғызды.
12. Янцзы жиі тасқынға ұшырайды. Қытай тарихында олар ауыр қасіреттерге себеп болған. Сол себепті бөгеттер мен дамбалардың құрылысы ел үшін аса маңызды болды.
13. Өзен биологиялық алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Мұнда балықтың, құстың және жануарлардың көптеген түрі бар. Кейбірі тек осы аймақта кездеседі.
14. Янцзы қытай дельфині – байцзидің табиғи мекені болды. Өкінішке қарай, ол жойылып кеткен түр деп есептеледі. Бұл оқиға экологиялық мәселелердің символына айналды.
15. Өзен бассейнінде өзге де сирек жануарлар мекендейді. Олардың ішінде қытай бекіресі мен алып саламандра бар. Экологтар оларды сақтап қалуға бар күшін салып жатыр.
16. Янцзы туралы қытай аңыздары көп. Ол күштің, мәңгіліктің және құнарлылықтың белгісі саналады. Халық санасында өзеннің орны ерекше.
17. Қытай поэзиясы мен кескіндемесінде Янцзы жиі бейнеленген. Ақындар оның ағысын өмірмен салыстырса, суретшілер оның сұлулығын қылқаламға түсірген. Өзен мәдени нышанға айналды.
18. Ежелгі дәуірде өзен табиғи шекара қызметін атқарған. Ол жерлерді бөліп қана қоймай, сауда жолдары арқылы біріктірді. Стратегиялық маңызы өте зор болды.
19. Янцзы көптеген тарихи оқиғаларға куә болды. Оның жағасында Қытай әулеттерінің тағдырын шешкен шайқастар өтті. Өзен билік үшін күрестің аренасына айналды.
20. Янцзының экономикалық мәні орасан зор. Оның бассейнінде ірі өнеркәсіп орталықтары шоғырланған. Бұл аймақ Қытай экономикасының басты қозғаушы күші болып отыр.
21. Янцзы бойындағы Ухань қаласын «Қытайдың жүрегі» деп атайды. Ол көлік торабы әрі ғылыми орталық саналады. Қаланың маңызы ел ішінде ерекше жоғары.
22. Янцзы атырауы Қытайдың ең дамыған аудандарының бірі. Мұнда сауда мен технологиялар өркендеген. Бұл аймақ елдің ең бай өңірлерінің қатарына кіреді.
23. Өзен еуропалық саяхатшыларды да таң қалдырған. Қытайға алғаш келген теңізшілер оны «Шығыстың ұлы өзені» деп сипаттады. Олардың әсерлері географиялық жазбаларға енді.
24. Ерте замандардан бері өзенмен тұз, шай және жібек тасымалданды. Бұл тауарлар ел ішіндегі және сыртқы саудада аса маңызды болды. Янцзы Шығыс пен Батысты байланыстырды.
25. Янцзы туризмді дамытуда да қолданылады. Оның бойымен круиздік сапарлар ұйымдастырылады. Туристер табиғатын тамашалап, аймақ тарихымен танысады.
26. Өзен жағалауларында ежелгі қалалар орналасқан. Олардың ішінде Нанкин, Чунцин және Ухань бар. Бұл қалалардың тарихы бай әрі көптеген ескерткіштері сақталған.
27. Янцзы Оңтүстік Қытай климатына ықпал етеді. Оның сулары ауаның ылғалдылығы мен температурасын реттейді. Бұл ауыл шаруашылығы мен халық тұрмысына әсерін тигізеді.
28. Өзен қытай мақал-мәтелдерінде жиі кездеседі. Халық даналығы оны табандылық пен тоқтаусыздықпен байланыстырады. Янцзы көптеген адамдар үшін рухтың күші мен төзімділіктің белгісі.
29. Қазіргі кезде өзен ғылыми зерттеулер нысаны болып отыр. Ғалымдар оның гидрологиясын, экожүйесін және климатқа әсерін зерттеуде. Бұл деректер табиғатты қорғау бағдарламаларын жасауға көмектеседі.

Янцзы – Қытайдың ең үлкен өзені ғана емес, сонымен қатар елдің тұтас символы. Ол өткен мен бүгінді, табиғат пен адамды, шаруашылық пен мәдениетті тоғыстырады. Өзеннің ерекшеліктерін тану арқылы Қытай тарихын да, болашағын да жақсырақ түсінуге болады. Янцзы адамзатқа табиғатты сақтап, қоғам мен орта арасында үйлесім орнатудың маңызын еске салады.