Мұхит түбіндегі ең ерекше тіршілік формалары

Мұхиттың терең қабаттары – ғаламшарымыздағы ең құпия мекендердің бірі. Ғалымдар бұл аймақты толық зерттеп болған жоқ, себебі мұндағы жағдай адам үшін тым қолайсыз. Су астындағы қысымның күші, абсолютті қараңғылық пен төмен температура әдеттегі тіршілікке мүмкіндік бермейтіндей көрінеді. Алайда, осы ауыр жағдайда өмір сүретін, ерекше пішінімен таңғалдыратын тіршілік иелері бар.

Ғажайып тереңсу балықтары

Мұхиттың ең терең аймақтарында мекендейтін балықтардың түр-түсі мен пішіні адам қиялы жетпейтіндей ерекше. Олардың арасынан ең таңғаларлықтарын бөліп көрсетуге болады:

1. Тереңсу қармақшы-балығы. Бұл балықтар маңдайында «қармақ» тәрізді биолюминесцентті органмен танымал. Олар бұл жарықты олжа тарту үшін пайдаланады. Қызығы сол – еркектері ұрғашылардан әлдеқайда кіші және олар аналығына жабысып, біртіндеп оның ағзасымен бірігіп кетеді.
2. Тамшы-балық. Тамшы-балық суда қалқып жүрген желе тәрізді массаға ұқсайды. Оның денесінде сүйек пен бұлшық ет жоқ, дене тығыздығы судың тығыздығымен бірдей. Осы ерекшелігі балыққа су түбінде оңай қозғалып, энергияны үнемдеуге көмектеседі.
3. Тереңсу айдаһар-балығы. Бұл балықтың аузы үлкен әрі ұзын, өткір тістері бар. Айдаһар-балық та биолюминесценция қасиетіне ие, ол жемтігін тартып, жыртқыштарды үркіту үшін өзінен жарық шығара алады.

Мұндай балықтардың өмір сүру дағдысы – табиғаттың ең қатал жағдайларға бейімделуінің тамаша үлгісі.

Тереңдегі омыртқасыз жәндіктер

Терең мұхиттарда омыртқасыз жәндіктердің де сан алуан түрлері кездеседі. Олардың көпшілігінің түр-тұрпаты ерекше әрі таңғаларлық:

• алып теңіз изоподы – біз білетін құрлықтағы мокрицаның ірі түрі, ұзындығы жарты метрге дейін жетеді, көбінесе өлексемен қоректенеді;
• шыны губка – кремнийлі қаңқасы мөлдір шыны тәрізді жәндік, сырт қарағанда әйнектен жасалған бұйымға ұқсайды;
• теңіз қияры (голотурия) – өз ағзасындағы ішкі мүшелерін қауіп төнгенде сыртқа шығарып тастап, жауларын қорқыта алатын ерекше тіршілік иесі.

Бұл омыртқасыз жәндіктердің сыртқы бейнесі ғана емес, өмір сүру тәсілдері де ғалымдарды таңғалдырады.

Ыстық гидротермалды бұлақтар маңындағы тіршілік

Мұхит түбіндегі ыстық гидротермалды бұлақтар маңында тіршілік ететін организмдер ерекше назар аударуға тұрарлық. Бұл жерлер – мұхиттағы нағыз оазистер. Мұнда жарықсыз ортада тіршілік ететін таңғажайып ағзалар өсіп-өнеді:

1. Алып түтік-құрттар. Ұзындығы бірнеше метрге дейін жететін бұл құрттар денесіндегі бактериялар арқылы өмір сүреді. Бактериялар ыстық судан химиялық заттарды сіңіріп, одан қоректік заттар түзеді. Бұл құрттарға күн сәулесінің мүлде қажеті жоқ.
2. Тереңсу «йети» шаяндары. Ақ түсті түктермен жабылған бұл шаяндар өз денесіндегі бактерияларды «ферма» тәрізді өсіріп, олардан алынған қоректік заттармен тіршілік етеді. Бұл шаяндардың табылуы биология ғылымындағы нағыз сенсация болды.
3. Тереңсу моллюскілері. Бұл моллюскілер де бактериялармен симбиоз арқылы тіршілік етеді. Бактериялар жарықтың орнына ыстық судағы химиялық элементтер арқылы энергия өндіреді. Осылайша моллюскілер қараңғы түпте де еш қиындықсыз тіршілік ете береді.

Гидротермалды бұлақтар – күн сәулесі жетпейтін жерде де тіршіліктің болуы мүмкін екендігінің жарқын дәлелі.

Мұхит тереңіндегі тіршілікті зерттеу әлі де жалғасуда, әр жаңа жаңалық ғалымдарды ерекше әсерге бөлейді. Осындай ерекше тіршілік иелерін тану арқылы адам табиғаттың шексіз мүмкіндігі мен саналуандығын түсінеді. Терең мұхиттағы тіршілік бізге табиғаттың әлі ашылмаған талай құпиялары бар екенін еске салады. Мұндай құпиялар – адамзат үшін әрқашан қызықты әрі танымды бағыт болып қала бермек.