Рихтер жер сілкінісінің күшін қалай өлшеді

Табиғи апаттардың бірі — жер сілкінісі — адамзат тарихында үнемі ерекше қызығушылық тудырып келеді. Осындай құбылыстың күшін дәл анықтау ғылым мен қоғам үшін аса маңызды болды. XX ғасырдың ортасында америкалық сейсмолог Чарльз Франсис Рихтер сейсмикалық толқындардың амплитудасына негізделген жаңа өлшем әдісін ұсынды. Оның шкаласы жер сілкінісінің интенсивтілігін бағалаудың әмбебап құралына айналып, оқиғаларды салыстыруды жеңілдетті. Бұл мақалада Рихтердің қалайша осындай жүйені жасады және оның маңыздылығы неге зор екенін қарастырамыз.

Шкаланың пайда болу негіздері

Рихтер шкаласы пайда болғанға дейін жер сілкінісінің күшін бағалау көбінесе субъективті сипаттамаларға сүйенді. Толқындардың зардаптары мен көріністері арқылы салыстырмалы өлшем жасалды, бұл ғылыми зерттеуге кедергі болды. 1930-жылдары Калифорния технология институтының ғалымдары — Рихтер мен Болл — бұл мәселені шешуге ұмтылды. Олар сейсмикалық толқындардың нақты физикалық өлшемдерін пайдалануға негізделген әдісті жасауға бел буды.

Рихтер шкаласының жұмыс істеу принципі

Бұл жүйе жер сілкінісінен туындайтын толқындардың максималды амплитудасын арнайы сейсмограф арқылы өлшейді. Аумақтық қашықтықты ескере отырып, алынған мәндер логарифмдік түрде өңделеді. Логарифмдік шкала амплитуданың он есе өсуін бірлік өсім ретінде көрсетеді, бұл масштабты өте кең ауқымда қолдануға мүмкіндік береді.

Мәні мынада:

• деректерді оңай және нақты алу;
• әртүрлі аймақтардағы сілкіністерді салыстыру;
• эпицентр мен өлшеу орны арасындағы ара қашықтықты ескеру;
• сейсмологияда кеңінен қолданылатын әдістемелік негіз.

Осы ерекшеліктер Рихтер шкаласын сейсмологиялық зерттеулердің негізгі құралы етті.

Шкала ғылым мен қоғамға тигізген әсері

Рихтердің енгізген жүйесі сейсмология ғылымының дамуында төңкеріс жасады. Ол сейсмикалық процестерді зерттеуді жетілдіріп, апаттардың алдын алу және қауіпсіздік шараларын жасауға негіз болды. Қоғамға жер сілкінісінің қатерін сандық тұрғыда түсінуге мүмкіндік берді.

Шкаланың маңыздылығы төмендегідей:

1. Сейсмикалық деректердің сапасын арттыру және зерттеулердің дәлдігін жоғарылату.
2. Құтқару қызметтері мен билік органдарына жылдам ақпарат жеткізу.
3. Халықтың табиғи қауіптер туралы хабардарлығын арттыру және дайындықты күшейту.
4. Құрылыс нормалары мен стандарттарының сейсмикалық талаптарға сай болуын қамтамасыз ету.
5. Жер сілкіністерінің жаһандық базасын құру арқылы геологиялық үрдістерді кешенді талдау.

Осылайша, Рихтердің жұмысы ғылым мен қоғамдық қауіпсіздіктің дамуына зор үлес қосты.

Шкала сейсмикалық құбылыстарды нақты өлшеу мен бағалаудың негізі болып табылады. Бұл әдіс арқылы жер сілкіністерінің күшін объективті түрде анықтап, салдарын азайтуға бағытталған шаралар ұйымдастырылады. Ғалымның жаңалығы қазіргі заманғы мониторинг жүйелерінің дамуына да жол ашты. Табиғи апаттарға дайындық пен оларға төтеп беру деңгейін арттыруда дәл осындай инновациялар шешуші рөл атқарады. Сондықтан Рихтердің еңбегі табиғат күштерін түсінуде және басқаруда маңызы зор үлгі болып саналады.