Махатма Ганди саяси күрес әдістерін қалай өзгертті

Саяси қарсылық тарих бойы көбінесе зорлықпен, төңкерістермен және көтерілістермен байланысты болды. Ұлттың бостандығы мен әділдік жолындағы күресте қару мен күш басты құрал саналды. Алайда ХХ ғасырда бұл түсінікті түбегейлі өзгерткен тұлға пайда болды. Махатма Ганди зорлық-зомбылықсыз күрес арқылы үлкен жетістіктерге жетуге болатынын дәлелдеді. Оның әдісі тек Үндістанда ғана емес, бүкіл әлемдегі саясаткерлерге әсер етті.

Зорлық-зомбылықтан бас тарту философиясы

Гандидің дүниетанымының негізі – «ахимса» қағидасы, яғни кез келген жағдайда зорлықтан бас тарту. Бұл ұстаным жай ғана моральдық қағида емес, саяси күрестің нақты әдісі ретінде қолданылды. Ол адам өмірі мен абыройына құрметпен қарау – шынайы күштің көрінісі деп санады.

Бұл идея Үндістанның дәстүрлі рухани ілімдерінен бастау алып, Толстой сияқты еуропалық ойшылдардың еңбектерімен толығып, «сатъяграха» деп аталған ерекше концепцияға айналды. Сатъяграха – ақиқатқа берік әрі табанды ұмтылыс дегенді білдіреді.

Саяси практикада қолданған әдістері

Қарулы қақтығыстардан бас тартып, Ганди халықты бейбіт әрі нәтижелі күреске жұмылдырды. Ол жаппай қатысуға негізделген, моральдық және саяси қысым көрсететін әдістерді қолданды.

Ол қолданған негізгі әдістер:

• британ тауарларынан бас тарту;
• бейбіт шерулер мен марштар ұйымдастыру;
• салық төлеуден бас тарту;
• жалпы ереуілдерге шығу;
• қоғамды бірлікке үндейтін үндеулер айту.

Бұл шаралардың әрқайсысы символдық және нақты мақсатты көздеді. Халық үкіметке күш көрсетпей-ақ қарсы шықты, бұл болса отарлық билікке елеулі қысым жасады.

Басқа қозғалыстар мен тұлғаларға әсері

Гандидің бейбіт күрес жолы Үндістан шекарасынан асып, әлемдік деңгейге шықты. Оның әдісін Мар틴 Лютер Кинг пен Нельсон Мандела сияқты көрнекті тұлғалар өз күресінде үлгі ретінде қабылдады. Олар бұл тәсілдің тек тиімді ғана емес, сонымен қатар адамгершілікке негізделгенін мойындады.

Төменде Ганди әсер еткен негізгі қағидалар келтірілген:

1. Бейбіт қарсылық қарудан күшті болуы мүмкін.
   Қарсы тарап шабуылға жауапсыз қалғанда, ол өз әрекетін ақтай алмай қалады. Мұндай жағдайда қоғам қолдауды зұлымдық көрсетіп отырған тарапқа емес, керісінше, әділет үшін күресіп жатқандарға білдіреді.
2. Жаппай қатысу қозғалысқа қуат береді.
   Ганди тек саяси элитаны емес, қарапайым халықты да жұмылдырды. Бұл күресті шынайы әрі әділ етеді, себебі оған миллиондаған адам сенім артады.
3. Жеке тәртіп – қозғалыстың негізі.
   Гандидің жеке өмірі – қарапайым киінуі, вегетариандық өмір салты, ораза ұстауы – оның адалдығы мен табандылығын көрсетті. Бұл халықтың сенімін арттырды.
4. Сана мен жауапкершілік қажет.
   Қатысушылар не үшін күресіп жатқанын түсінуге тиіс. Бұл өздерін ұстап, арандатуға бой алдырмауға көмектеседі.
5. Бейбіт тәсілдер ұзақмерзімді нәтиже береді.
   Қан төгіс арқылы келген билік жиі жаңа зұлымдыққа жол ашады. Ал бейбіт әдістер негізінде құрылған өзгерістер әділетті және тұрақты болуға бейім.

Бұл ұстанымдар тек отаршылдыққа қарсы емес, заманауи қоғамдық күрестерде де қолданылып жүр.

Тарихи мұрасы және символдық маңызы

Махатма Ганди саясат сахнасында тек идеяларымен емес, мінезімен, өмір салтымен де ерекше орын алды. Ол ізгілік пен ар-ожданға негізделген күрес тәсілінің нәтижелі болатынын дәлелдеді. Адамгершілік пен әділдік бір-біріне қарсы ұғымдар емес екенін көрсетті.

Гандидің идеялары бүгінгі күнге дейін өзектілігін жойған жоқ. Әлеуметтік әділетсіздік, авторитаризм және саяси қысым жағдайында оның жолы – өркениетті, адамдық болмысты сақтай отырып күресу – кез келген қоғам үшін маңызды бағдар болып қала береді.