І Елизавета Англияны қалай «алтын ғасырға» жеткізді
Мазмұны
Тарихта өз елін гүлдену дәуіріне жеткізген билеушілер аз емес, алайда Елизавета І патшайымның дәуірі Англия тарихындағы ерекше бетбұрыс болды. Оның билігі кезеңінде мемлекет саяси тұрақтылыққа қол жеткізіп, теңіз үстемдігіне ие болып, мәдени өркендеудің жаңа деңгейіне көтерілді. Елдің беделі артты, халықтың рухы күшейді, ал Англия Еуропадағы ең қуатты елдердің біріне айналды. Бұл дәуір кейін «алтын ғасыр» деп аталып, патшайымның даналығы мен көрегендігі соның басты себебі болды.
Таққа отыру және билікті нығайту
Елизавета 1558 жылы таққа отырған кезде Англия діни және саяси дағдарысқа ұшырап тұрған еді. Әкесі Генрих VIII пен әпкесі Марияның билігі елді католицизм мен протестантизм арасындағы қақтығыстарға бөлді. Жас патшайым екі тараптың да мүддесін ескеріп, Англикан шіркеуін құрды. Бұл шешім қоғамды біріктіріп, азаматтық соғыстың алдын алды.
Ол билікті тек күшпен емес, сеніммен де нығайту қажет екенін түсінді. Елизавета шетелдік монархтармен одақтасу мақсатындағы неке ұсыныстарынан бас тартып, елдің тәуелсіздігін сақтап қалды. «Бикеш патшайым» деген атауы оның мемлекетке деген адалдығының белгісіне айналды.
Дипломатиялық шеберлік пен саяси даналық
Патшайым Елизавета Еуропадағы қарама-қайшы күштердің арасында тепе-теңдік сақтай отырып, ерекше дипломатиялық шеберлік көрсетті. Ол соғыссыз жетістікке жетуді жақсы меңгерді және қажет болған сәтте батыл шешім қабылдаудан да тайынған жоқ.
Сыртқы саясаттағы ең маңызды жетістіктері мыналар болды:
- Нидерланд және басқа елдермен тиімді сауда келісімдерінің жасалуы;
- Осман империясымен байланыстарды дамыту арқылы жаңа экономикалық мүмкіндіктердің ашылуы;
- Еуропадағы протестанттық қозғалыстарды қолдау, бұл Англияның ықпалын арттырды;
- Неке ұсыныстарын саяси құрал ретінде пайдалану арқылы қарсыластарды белгісіздік күйінде ұстау.
Елизавета әр қадамын ойланып жасап, асығыстыққа жол бермеді. Оның икемділігі мен көрегендігі Англияны өздігінен шешім қабылдай алатын беделді мемлекетке айналдырды.
Испаниямен шайқас және теңіз державасының қалыптасуы
Елизавета дәуірінің ең маңызды оқиғаларының бірі – Испаниямен болған текетірес еді. XVI ғасырда Испания Еуропадағы ең қуатты католик империясы болатын, ал Англия протестанттық жолды таңдаған еді.
1588 жылы Испания Англияға қарсы «Жеңілмейтін армаданы» аттандырды. Дегенмен, ағылшын флоты адмиралдар Говард пен Дрейктің басшылығымен жауды талқандады. Бұл жеңіс Еуропадағы күштердің теңгерімін өзгертті және Англияның болашақ теңіз үстемдігінің негізін қалады. Елдің рухы көтеріліп, халық өз патшайымының даналығына сенім артты.
Экономикалық жаңғыру және сауданың дамуы
Елизавета дәуірі ел экономикасының айтарлықтай жандану кезеңі болды. Патшайым мемлекеттің қуаты оның байлығы мен саудасына байланысты екенін жақсы түсінді.
Негізгі экономикалық бағыттар мыналарды қамтыды:
- Теңіз саяхатын және отарлық экспедицияларды қолдау. Бұл Англияны жаңа жерлерді ашуға және теңізде беделді елге айналуға жетеледі.
- Мануфактуралар мен қолөнер өндірісін дамыту. Көптеген қалаларда фабрикалар ашылып, ішкі нарық жанданды.
- Салық жүйесін жетілдіру. Қаржы реформалары қазынаны толықтырып, мемлекеттік басқаруды күшейтті.
- Сауда мен кәсіпкерлікті қолдау. Осы саясаттың нәтижесінде Ост-Үнді компаниясы сияқты ірі сауда ұйымдары құрылып, Англияның халықаралық ықпалы кеңейді.
Бұл шаралар ел экономикасын тұрақтандырып, болашақ өнеркәсіптік серпілістің негізін қалады.
Мәдени өрлеу дәуірі
Елизавета билігі кезеңі ағылшын мәдениетінің ең жарқын дәуірі ретінде тарихта қалды. Сол уақытта әдебиет, театр және музыка бұрын-соңды болмаған деңгейге көтерілді. Патшайым өнер мен білімді ерекше қолдап, дарынды адамдардың шығармашылығына жол ашты.
Сол дәуірдің маңызды жетістіктері мыналар болды:
- Уильям Шекспирдің туындыларының пайда болуы және оның театр сахнасында танылуы;
- Кристофер Марлоның драмалық шығармалары арқылы ағылшын әдебиетінің дамуы;
- «Глобус» театрының ашылуы және мәдени орталыққа айналуы;
- Елизаветиндік готика стиліндегі сәулет өнерінің өркендеуі.
Бұл кезең Англияның мәдени келбетін қалыптастырып, оны Еуропаның рухани орталығына айналдырды.
Әйел патшайым және дәуірдің символы
Сол заманда әйелдердің билікке келуін қабылдай бермейтін қоғамда Елизавета өз қабілеті мен қайсарлығын дәлелдеді. Ол саяси табандылық пен нәзіктікті шебер үйлестіріп, өз қарсыластарының да құрметіне ие болды. Патшайым «менің денем әйелдікі, бірақ жүрегім – патшаныкі» деп айтқанда, бұл сөздер оның мінезі мен елге деген сүйіспеншілігін айқындап берді.
Елизавета І Англия тарихындағы ең беделді тұлғалардың біріне айналды. Оның саясаттағы даналығы мен стратегиялық ойлау қабілеті мемлекеттің болашағын анықтады. Патшайымның тұсында ел бірлікке жетіп, мәдениет өркендеп, халықтың рухы биіктеді. Елизавета І қалдырған мұра ғасырлар өтсе де маңызын жоғалтқан жоқ – ол ақыл мен рухтың күші тарих бағытын өзгерте алатынын дәлелдеді.
