Гаусс математика патшасы атағына қалай жетті
Мазмұны
Ғылым тарихында адамзаттың ойлау бағытын түбегейлі өзгерткен тұлғалар аз емес. Солардың ішінде ерекше құрметке ие болған ғалымдардың бірі – Карл Фридрих Гаусс. Оны әлем «математика патшасы» деп атайды. Оның есімі тек формулалар мен есептермен ғана емес, сонымен қатар адам ақыл-ойының шексіз мүмкіндігін дәлелдеген еңбектерімен де мәңгілікке енді. Гаусс интуиция мен логиканы шебер үйлестіріп, сандық ғылымның жаңа кезеңін бастады.
Ерте өмірі және ерекше қабілеті
Карл Фридрих Гаусс 1777 жылы Германияның Брауншвейг қаласында қарапайым жұмысшы отбасында дүниеге келген. Болашақ ғалымның таланты бала кезінен байқалды. Бір күні ұстазы оқушыларға 1-ден 100-ге дейінгі сандардың қосындысын табу тапсырмасын беріп, олардың ұзақ уақыт ойланатынына сенімді болды. Алайда жас Гаусс бар болғаны бірнеше секундта жауапты айтты — 5050. Ол қосындының заңдылығын байқады: 1 мен 100, 2 мен 99 секілді жұптардың қосындысы бірдей — 101, ал мұндай жұптардың саны 50.
Бұл оқиға оның ерекше математикалық ойлау қабілетінің алғашқы дәлелі болды. Кейін Брауншвейг герцогы дарынды баланың білім алуына көмектесіп, Гаусс ғылым жолына толықтай ден қоя алды.
Ғылымдағы жетістіктері мен мұрасы
Гаусс өз өмірін ғылымға арнап, көптеген салада орасан жаңалық ашты. Оның еңбектері тек математиканы ғана емес, физика, астрономия және геодезияны да түбегейлі өзгертті.
Оның ең маңызды ғылыми жетістіктерін төмендегідей сипаттауға болады:
- Сандар теориясының негізін қалау. 21 жасында жазған «Арифметикалық зерттеулер» атты еңбегінде ол қазіргі сандар теориясының іргетасын қалады. Мұнда салыстырмалылық пен квадраттық қалдықтар теориясы жүйелі түрде түсіндірілді. Бұл идеялар бүгінгі күні криптография мен компьютерлік есептеулердің негізгі қағидасына айналды.
- Ең кіші квадраттар әдісін ашу. Бұл әдіс өлшеу қателіктерін азайтып, тәжірибелік деректерді нақты өңдеуге мүмкіндік берді. Қазіргі таңда бұл тәсіл статистикада, экономикада, инженерияда және деректерді талдауда кеңінен қолданылады.
- Астрономия саласына қосқан үлесі. 1801 жылы Гаусс жаңа ашылған Церера планетасының орбитасын өз тәсілімен есептеп шығарды. Нәтижесінде аспан денесін қайта табуға мүмкіндік туды, ал бұл жаңалық оған әлемдік деңгейде танымалдық әкелді.
- Геометрия мен қисықтық теориясы. Гаусс беттердің өз ішкі геометриясы болатынын дәлелдеп, евклидтік емес геометрияның негізін қалады. Бұл тұжырымдамалар кейін Альберт Эйнштейннің салыстырмалылық теориясын дамытуына әсер етті.
Ғалым әр салада заңдылық пен үйлесімділікті көре білді. Ол қарапайым есептерден ғаламдық идеялар шығарып, ғылымды жүйелі және терең зерттеудің үлгісін көрсетті.
Гаусстың тұлғалық қасиеттері және еңбек тәсілі
Гаусс өз заманының ең еңбекқор және талапшыл ғалымдарының бірі болды. Ол жариялайтын еңбектерін мінсіз етуге тырысып, кейде жылдар бойы жұмысын толық жетілдірмейінше баспадан шығармаған.
Оның өмірлік ұстанымдары мен қасиеттерін былай сипаттауға болады:
- өзіне және өзгелерге қатаң талап қою;
- саннан гөрі сапаға мән беру;
- қарапайымдылық пен атақ-даңқтан алшақ болу;
- ақиқатқа адалдық пен ізденіс рухы.
Гаусстың әйгілі сөзі бар: «Математика – ғылымдардың патшайымы, ал арифметика – математиканың патшайымы». Бұл оның ғылымға деген көзқарасын тамаша сипаттайды — ол сандарды әлемнің үйлесімділігінің тілі деп білді.
Неліктен Гаусс «математика патшасы» атанды
Гаусстың есімімен аталған атақ кездейсоқ берілген жоқ. Оның еңбектері математиканың даму бағытын түбегейлі өзгертті және көптеген жаңа зерттеу салаларына жол ашты.
Ол «патша» атанғанының басты себептері мыналар:
- Ойлаудың әмбебаптығы. Гаусс ғылымды бөлшектемей, оны тұтас жүйе ретінде қарастырды. Ол түрлі салалардың арасындағы байланысты табуға ұмтылды.
- Практикалық маңызы. Оның әдістері мен формулалары тек теория жүзінде емес, нақты өмірде — инженерияда, навигацияда, экономикада және геодезияда қолданылды.
- Интеллектуалдық ықпал. Оның еңбектері кейінгі ұрпақ математиктеріне, соның ішінде Риман мен Лобачевскийге шабыт берді.
Гаусс даңққа ұмтылған жоқ, бірақ оның еңбектері оны әлемнің ең ұлы ойшылдарының қатарына қосты. Оның есімімен заңдар, теоремалар, формулалар және тіпті Айдағы кратер аталған.
Карл Фридрих Гаусс – адам ақылының шексіз мүмкіндігін дәлелдеген тұлға. Оның еңбектері бүгін де өз маңызын жоғалтқан жоқ, ал идеялары ғылымның дамуына әлі де ықпал етіп келеді. Гаусс математиканы тек есеп-қисап құралы емес, бүкіл әлемнің тілін түсіндіретін ғылымға айналдырды. Сол себепті ол «математика патшасы» атағына толық лайық тұлға болып қала береді.
