Ашока Ұлы бейбіт биліктің символына қалай айналды

Адамзат тарихында билік пен жаулап алумен аты шыққан көптеген билеушілер болғанымен, олардың аз ғана бөлігі бейбітшіліктің нышаны ретінде есте қалды. Әр дәуірде халықтарды күшпен емес, парасат пен мейірім арқылы біріктіруге ұмтылған тұлғалар табылды. Солардың ішінде ең жарқын мысалдың бірі – Ашока Ұлы. Үнді императорының қатыгез жаулап алушыдан даналық пен гуманизмнің бейнесіне айналуы биліктің мәнін түбегейлі өзгертті. Оның өмір жолы мен идеялары бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ.

Билікке келу және қанды жорықтар

Ашока – әйгілі Чандрагупта Маурьяның немересі, Үндістанның үлкен бөлігін біріктірген Маурья империясының мұрагері. Жас кезінен батылдығымен және табандылығымен көзге түскен ол билігін нығайту үшін үздіксіз соғыс жүргізді. Сол шайқастардың ішіндегі ең атышулысы – Калинга аймағын жаулап алу еді.

Бұл соғыс Ашокаға әскери жеңіс әкелгенімен, адамзаттық тұрғыдан ауыр қайғыға ұрындырды. Аңыз бойынша, ол шайқастан кейін қырғынға ұшыраған адамдарды көріп, терең күйзеліске түскен. Сол сәттен бастап ол зорлық-зомбылықтың мәнсіз екенін ұғып, рухани дағдарысқа ұшырады. Бұл оқиға оның өміріндегі бетбұрыс кезеңіне айналды.

Буддизмді қабылдау және рухани жаңару

Калинга соғысынан кейін Ашока зорлықтан бас тартып, буддизм жолына түсті. Бұл тек діни сенім емес, сонымен қатар адамгершілік пен рухани үйлесімділікке бағытталған саналы таңдау болды. Ол өз билігін әділдік, мейірім және төзімділік қағидаларына негіздеді.

Император биліктің шынайы күші зұлымдықта емес, парасат пен ізгілікте екенін дәлелдеді. Ашока әртүрлі дін өкілдерінің бейбіт қатар өмір сүруін қолдап, халықтың рухани дамуына жағдай жасады, білім мен мәдениетті дамытты.

Жаңа дүниетанымын ол нақты істермен көрсетті:

• жаппай өлім жазасын және қатал жазаларды тоқтатты;
• жануарларға және табиғатқа қамқорлық жасауға шақырды;
• жолдар, ауруханалар мен ғибадатханалар салдырды;
• мейірім мен бейбітшілік идеяларын көрші елдерге тарату үшін елшілер жіберді.

Осы әрекеттердің арқасында оның билігі әділдік пен гуманизмнің үлгісіне айналды.

«Дхамма» саясаты және адамгершілік билік

Ашоканың жаңа басқару тұжырымдамасы өмірге құрмет пен рухани құндылықтарға сүйенді. Ол мемлекеттің қуаты тек әскермен емес, қоғамның моральдық бірлігімен өлшенетінін түсінді. Өз идеяларын халыққа жеткізу үшін ол тас бағаналар мен жартастарға өсиет жазулар қашатып отырды.

Бұл жазбаларда адалдыққа, ізгілікке және өзара сыйластыққа үндейтін ойлар қамтылған. «Ашока жарлықтары» бүгінге дейін сақталып, оның бейбіт билікті ұстанған көреген тұлға болғанын дәлелдейді.

Әділет пен үйлесімділікті сақтау мақсатында Ашока бірнеше нақты шара енгізді:

1. «Дхамма махаматра» лауазымын құрды. Бұл қызметкерлер қоғамда моральдық қағидалардың орындалуын қадағалап, жергілікті билікке бақылау жүргізді.
2. Өзара көмекті дәріптеді. Император адамдарды науқастарға, қарттарға және мұқтаждарға жәрдемдесуге шақырды, мұны рухани тепе-теңдіктің негізі деп санады.
3. Әйелдер мен отбасыларды қорғауды күшейтті. Өз жарлықтарында жұбайлар мен балаларға құрметпен қараудың маңызын атап өтті, отбасы институтын нығайтты.
4. Көрші елдермен бейбіт қатынастар орнатты. Ол дипломатиялық байланыстар арқылы күш емес, татулықтың тиімділігін көрсетті.

Бұл қағидалар империяны тұрақты әрі гүлденген мемлекетке айналдырды, ал билік қорқынышқа емес, ар-ожданға сүйенді.

Ашока мұрасының ықпалы

Ашоканың ағартушылыққа негізделген бейнесі үнді өркениетінің дамуына зор әсер етті. Оның мұрасы мәдениетте, сәулетте және мемлекеттік идеологияда мәңгі сақталды. Бүгінгі Үндістанның елтаңбасындағы төрт арыстан бейнеленген Ашока бағанасы – сол дәуірдің символы.

Императордың идеялары тек буддизм өкілдеріне емес, кейінгі ғасырлардағы ойшылдарға да шабыт берді. Махатма Ганди оны зорлықсыздық пен рухани күштің үлгісі деп санады. «Дхамма» ілімі бүгінгі қоғамда да өз мәнін жоғалтпай, рухани құндылықтардың маңызын еске салады.

Ашока Ұлының өмір жолы шынайы биліктің мәні жаулап алуда емес, өз нәпсісін жеңе білуде екенін дәлелдейді. Оның мысалы – даналық пен мейірімнің, сабыр мен әділдіктің айғағы. Егер билеуші өз күшін игілікке бағыттаса, ал билік халыққа қызмет етуге арналса, қоғам үйлесім мен өркендеуге жетеді.