Бас белді ақбас құстар туралы 30 қызықты дерек

Жыртқыш құстар әлемі таңғаларлық қасиеттерге толы. Олардың кейбірі экожүйеде өте маңызды рөл атқарады – әсіресе өлексемен қоректенетін түрлер. Сондай құстардың бірі – ақбас құмай. Бұл ірі әрі айбынды құс табиғи тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі және тіршілік ортасын тазартушы ретінде әрекет етеді. Көпшілік оны бүркіт немесе жамансары сияқты танымал жыртқыштармен шатастырып жатады, алайда құмайдың табиғаттағы орны бөлек. Төменде осы ерекше құс туралы 30 қызықты әрі ғылыми тұрғыдан маңызды дерек келтірілген.

1. Ақбас құмай – қыран тұқымдасына жататын, грифтер тобына кіретін құс. Ол Еуропаның оңтүстігінде, Солтүстік Африка мен Батыс Азияда кең таралған. Бұл – Еуразиядағы ең ірі өлексежегіштердің бірі.
2. Ересек құс 10 килограмға дейін салмақ қосуы мүмкін. Салмағы ауыр болғанымен, ауада тамаша қалықтайды. Оның кең қанаттары ауа ағындарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
3. Қанат жайымы 2,5 метрден асады. Бұл оны құрлықтағы ең ірі ұшатын құстардың қатарына жатқызады. Мұндай өлшем оған ұзақ қашықтықтарды қиындықсыз еңсеруге көмектеседі.
4. Ақбас деп аталуы басы мен мойнының ашық түсті болуына байланысты. Бұл аймақтарда қауырсын орнына жұмсақ түк бар. Мұндай құрылым өлексені жеген кезде тазалықты сақтауға сеп болады.
5. Құмай тек өлексемен қоректенеді. Ол өлі жануарларды алыстан байқап, көбіне басқа жыртқыштардың артынан ереді. Асқазаны сүйек пен шеміршекті де оңай қорыта алады.
6. Табиғатта оған қауіп төндіретін жыртқыштар өте аз. Оның ірі денесі мен әлеуметтік мінез-құлқы қауіптің алдын алады. Кейде жалғыз өзі де өз аймағын қорғай алады.
7. Иіс сезу қабілеті нашар дамыған, бірақ көру қабілеті керемет. Құмай өлексені бірнеше шақырым биіктіктен көре алады. Ол ұшу кезінде осы қабілетін басшылыққа алады.
8. Қанатын қақпай-ақ ұзақ уақыт әуеде қалықтай алады. Ол үшін термиялық ауа толқындарын пайдаланады. Бұл оған энергияны үнемдеуге мүмкіндік береді.
9. Құстар көбіне таулы аймақтарды, шатқалдар мен жартасты шеткері жерлерді таңдайды. Мұндай жерлер ұя салуға қауіпсіз әрі айналаны бақылауға қолайлы. Көп жұп бір орынға жыл сайын қайта оралады.
10. Бүркіттерден айырмашылығы – тірі жанға шабуыл жасамайды. Тұмсығы етті жыртуға арналған, бірақ ол арқылы жануарды өлтіру мүмкін емес. Бұл ерекшелік оны жыртқыш құстардан даралайды.
11. Ақбас құмай өмірлік жұп құрып, сол серігімен өмір бойы бірге болады. Жыл сайын олар бір-біріне адалдықтарын қауырсын тазалау және ұшу арқылы білдіреді. Бұл мінез-құлық сенімді қарым-қатынасты нығайтады.
12. Ұясын биік, қолжетімсіз жартастарға салады. Ұя қарапайым, бұтақтар мен жүннен тұрады. Кей жағдайларда сол ұя бірнеше онжылдық бойы пайдаланылады.
13. Аналығы бір маусымда бір ғана жұмыртқа салады. Сондықтан әр балапан ерекше құнды. Оның өмір сүруі ауа райы мен азық-түлік көлеміне тікелей байланысты.
14. Жұмыртқаны басу 2 айға жуық уақытқа созылады. Екі ата-ана да жұмыртқаны кезекпен басып, қорғап отырады. Шырылдаған балапан жартылай қорытылған азықпен тамақтанады.
15. Балапан 4 айға дейін ұяда болады. Осы кезең ішінде ол баяу өседі, бірақ ұшар сәтте ересек құсқа ұқсап қалады. Алғашқы ұшуы қысқа қашықтықтан басталады.
16. Бұл құстар отарлап өмір сүреді. Бір шатқалда ондаған, кейде жүздеген жұп ұя салуы мүмкін. Мұндай тіршілік тәсілі қорғанысты күшейтеді.
17. Ұшу барысында кейде 3000 метрден жоғары биіктікке көтеріледі. Мұндай биіктік жыртқыштар мен қауіптерден қорғайды. Соған қарамастан, кеңістікте жақсы бағдар ұстайды.
18. Құмайда әуен немесе ән айту қабілеті нашар дамыған. Ол көбіне ысылдау, сырылдау немесе сылдырлау арқылы дыбыс шығарады. Қарым-қатынас дене қимылдары арқылы жүзеге асады.
19. Қауіп төнген кезде қанатын жаяды, қауырсынын үрпитеді. Бұл – қарсыласқа күш пен дайындықты көрсету тәсілі. Мұндай қимыл көбіне тиімді.
20. Бұл құс табиғи санитарлық қызмет атқарады. Ол өлекселерді жеп, жергілікті ортада ауру таралуының алдын алады. Экожүйені тазарту үшін таптырмас тіршілік иесі.
21. Бір күнде 1,5 кг-ға дейін ет жей алады. Бұл оған ұзақ уақыт бойы тамақ іздемей өмір сүруге мүмкіндік береді. Бірнеше күн аш қалудан қорықпайды.
22. Денесінде зиянды паразиттер өте аз. Басы мен мойнындағы түкті аймақтар жәндіктер үшін ыңғайсыз. Құмда аунау мен күнге қыздырыну арқылы өзін тазартып отырады.
23. Кейбір халықтар оны қасиетті құс деп есептейді. Мысалы, Тибеттегі көне «аспанға жерлеу» рәсімінде құмайлар ерекше орын алған. Бұл – оған деген терең құрметтің белгісі.
24. Ақбас құмай көптеген елдердің Қызыл кітабына енген. Басты қауіптер – улану, мекен ету аумағының жойылуы және адам әрекеті. Ұя салатын аймақтарды қорғау негізгі шаралардың бірі саналады.
25. Зерттеушілер кейде ұя маңына камералар орнатады. Бұл құстарды мазаламай, мінез-құлқын зерттеуге мүмкіндік береді. Алынған мәліметтер экологиялық шешімдерге негіз болады.
26. Құсты басындағы ақ, ал денесіндегі қара қауырсыны арқылы оңай тануға болады. Бұл түс айырмашылығы оны басқа грифтерден ажыратуға көмектеседі. Жас құстар біршама күңгірт реңді болады.
27. Өлекседе қорғасын қалдықтары болса, ол құсқа улы әсер етеді. Металл бауыр мен жүйке жүйесіне кері ықпал етіп, өлімге алып келуі мүмкін. Сондықтан кей елдерде қорғасын оқ пайдалануға тыйым салынған.
28. Испания мен Францияда құмайлар арнайы қорғалатын. Олар үшін арнайы азық тасталатын алаңдар ұйымдастырылады. Бұл – ашаршылық пен бәсекелестікті азайтудың жолы.
29. Қолайлы жағдайда 40 жылға дейін өмір сүреді. Ал хайуанаттар бағында олардың жасы 50 жылдан асады. Ұзақ өмір сүруі балапанның аз туылуын теңестіреді.
30. Ақбас құмай – қуат пен салмақтылықтың бейнесі. Оның табиғаттағы рөлі айқын көрінбесе де, маңызы зор. Бұл құс тірі жүйелер арасындағы үйлесімді байланысты еске салады.

Ақбас құмай – тек ірі құс емес, табиғи тепе-теңдіктің маңызды тетігі. Ол аурудың таралуын тежеп, өзге жануарлардың саулығын сақтауға көмектеседі. Мұндай құстарға деген көзқарасымыз оларды қорғауға бағытталған болуы тиіс. Табиғатқа ұқыпты қарау – әр тіршілік иесінің мәнін түсінуден басталады. Құмай – осы үнсіз еңбек иелерінің бірі.