Кейінге қалдыру дегеніміз не және онымен қалай күресуге болады

Қазіргі өмірдің қарқыны адамнан үздіксіз белсенділікті және шешім қабылдаудағы жылдамдықты талап етеді. Дегенмен, кейде маңызды істерді орындаудың орнына адамдар оларды кейінге қалдырып, екінші дәрежелі іспен айналысады. Бұл құбылыс «прокрастинация» деп аталады және ол көпшілікке таныс. Біреулер оны уақытша демалудың мүмкіндігі ретінде қабылдаса, басқалар оны мақсатқа жетуге кедергі деп санайды. Міндеттерді шегере беру әдетке айналғанда күйзеліс пен кінә сезімі туындайды. Сол себепті бұл мінез-құлықтың табиғатын түсіну және онымен күресу жолдарын табу маңызды.

Прокрастинацияның мәні

Прокрастинация – маңызды әрі шұғыл екенін түсіне тұра істерді жүйелі түрде кейінге ысыру. Бұл құбылыс жалқаулықтан гөрі ішкі қарсылықпен көбірек байланысты. Адам сәтсіздіктен қорқып, өз күшіне сенбеуі немесе нәтижені мінсіз еткісі келіп, іске кірісуден қашуы мүмкін. Көбіне мұндай жағдайда адам уақытты ақтап алуға тырысып, пайдалы әрекетті жеңіл қызықтармен алмастырады.

Істерді кейінге қалдырудың негізгі себептері

Мәселені шешу үшін оның түпкі себептерін түсіну қажет. Ең көп таралған факторлардың қатарына мыналар жатады:

• қателіктен қорқу және нәтижеге сенімсіздік;
• ұзақ мерзімді мақсаттан гөрі жедел ләззатқа ұмтылу;
• шаршау мен энергия жетіспеушілігі;
• іске кірісуге кедергі келтіретін шамадан тыс перфекционизм;
• міндеттердің айқын құрылымының болмауы.

Бұл себептердің әрқайсысы шешуші рөл ойнауы мүмкін. Мысалы, бағасы төмен болып қалар деп қорқатын студент жұмыс жазуды кейінге қалдырады. Жүктемесін дұрыс бөле алмайтын қызметкер маңызды істен гөрі ұсақ-түйекке сағаттарын сарп етеді.

Прокрастинацияның өмірге әсері

Алғашқыда істерді шегеру аса қауіпті емес сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ бұл әдет тұрақты сипат алғанда шешілмеген міндеттер жинала береді. Нәтижесінде мазасыздық, ашушаңдық және дәрменсіздік сезімі пайда болады. Өнімділік төмендеп, жұмыс сапасы нашарлайды, өзін-өзі бағалау құлдырайды. Уақытпен күрес үнемі жалғасқанда созылмалы күйзеліс дамып, денсаулыққа зиянын тигізеді.

Прокрастинациямен күресу тәсілдері

Мәселені жеңілдететін бірнеше тиімді әдістер бар.

1. Үлкен міндеттерді шағын қадамдарға бөлу. Ірі жобалар күрделілігімен қорқытады, сондықтан ең қарапайым элементтен бастау жақсы. Тіпті шағын нәтижелер қозғалыс сезімін беріп, әрі қарай ынталандырады.
2. «Помидор» әдісін қолдану. Бұл тәсілде жұмыс 25 минуттық қысқа кезеңдермен орындалады, олардың арасында міндетті үзіліс жасалады. Мұндай құрылым шаршауды азайтып, зейінді сақтауға көмектеседі.
3. Нақты мерзімдер белгілеу. Міндеттің аяқталу күні айқын болғанда оны кейінге ысыру ықтималдығы төмендейді. Адам жауапкершілікті сезініп, уақыт шегіне үлгеруге тырысады.
4. Алаңдататын факторларды азайту. Хабарламалар, әлеуметтік желілер немесе артық дыбыс көңіл бөлуді қиындатады. Ыңғайлы әрі тыныш жұмыс ортасы нәтижелілікті арттырады.
5. Атқарылған іс үшін өзін марапаттау. Серуендеу немесе сүйікті сусын сияқты шағын сыйлықтар жұмысты орындаумен жағымды ассоциация қалыптастырады.

Әр әдісті жүйелі түрде қолданғанда ғана пайдасы сезіледі. Тіпті ұсақ өзгерістердің өзі жұмысқа көзқарасты едәуір жақсартады.

Прокрастинацияны болдырмауға көмектесетін әдеттер

Ұзақ мерзімді нәтиже үшін тұрақты дағдыларды қалыптастыру маңызды.

• істер тізімін алдын ала жасау;
• басымдықтарды дұрыс қою;
• шаршамау үшін демалыс уақытын жоспарлау;
• жұмыс пен жеке өмір арасындағы тепе-теңдікті сақтау.

Осындай қарапайым әрекеттер тәртіпті қалыптастырып, міндеттерді кейінге ысыру ықтималдығын азайтады. Уақыт өте келе олар күнделікті өмірдің табиғи бөлігіне айналады.

Үнемі істерді шегермей өмір сүру мүмкін, ол үшін өз әдеттеріңді түсініп, дер кезінде түзету жеткілікті. Прокрастинация жазалау емес, тек саналы көзқарас талап ететін қиындық. Адам уақытын басқара білсе және ішкі кедергілерді еңсере алса, сенімділік пен бақылау сезімін иеленеді. Соның арқасында энергия көбірек болып, мақсаттарға жету әлдеқайда оңай болады.