Церера планетасы туралы 29 қызықты дерек

Ежелден бері адамдар түнгі аспанды бақылап, ғарыштың құпияларын түсінуге тырысты. Көптеген аспан денелерінің арасында ғалымдар үшін ұзақ уақыт бойы жұмбақ болып келген нысандар бар. Солардың бірі – Церера, алғашқы ашылған астероид әрі астероидтар белдеуіндегі ең ірі ергежейлі ғаламшар. Бұл аспан денесі Күн жүйесінің қалай қалыптасқанын түсінуге мүмкіндік беретін маңызды буын болып саналады. Церераны зерттеу ғалымдарға кіші ғаламшарлар туралы жаңа әрі таңғаларлық мәліметтер ашуға жол берді.

1. Церераны итальяндық астроном Джузеппе Пьяцци 1801 жылдың 1 қаңтарында Палермо обсерваториясында бақылау кезінде ашқан. Ол әуелде жаңа жұлдыз таптым деп ойлаған, алайда кейін оның Марс пен Юпитер орбиталарының арасында қозғалатын аспан денесі екенін анықтаған.
2. Атауы ежелгі Римнің егін мен құнарлылық құдайы Церераның құрметіне берілген. Бұл астрономиялық дәстүрге сай келеді – аспан денелеріне мифологиялық кейіпкерлердің есімін беру қалыптасқан үрдіс.
3. Ашылғаннан кейін Церера біраз уақыт толыққанды ғаламшар ретінде танылып, Күн жүйесінің планеталары қатарына енгізілген. Кейін осындай бірнеше ұқсас нысандар табылған соң, ол астероидтар қатарына қайта жіктелген.
4. 2006 жылы Халықаралық астрономиялық одақ Церераның мәртебесін өзгертіп, оған Плутон мен Эрида секілді ергежейлі ғаламшар атағын берген.
5. Церераның диаметрі шамамен 940 километр, бұл оны астероидтар белдеуіндегі ең үлкен нысан әрі Нептун орбитасының ішіндегі ең ірі ергежейлі ғаламшар етеді.
6. Оның массасы бүкіл астероидтар белдеуінің үштен бір бөлігін құрайды, бұл оның ғарыштағы маңыздылығын дәлелдейді.
7. Беткі қабаты тас жыныстар мен мұздың қоспасынан тұрады, сондықтан ол судың ғарыштағы таралу процестерін зерттеу үшін ерекше маңызды.
8. Ғалымдардың пайымдауынша, Церераның астында сұйық су немесе тұзды ерітінді қабаты болуы мүмкін. Бұл жерде қарапайым тіршілік түрлерінің пайда болуы ықтимал деген жорамал бар.
9. Церераның бетінде жарық дақтар байқалады. Ұзақ уақыт бойы олардың табиғаты белгісіз болып келген, кейін бұл дақтар мұздықтардан шыққан тұзды ерітінді буланған соң қалған тұз шөгінділері екені анықталған.
10. Ең әйгілі жарық дақ Оккатор кратерінде орналасқан және Cerealia Facula деп аталады. Оның ерекше жылтырлығы мен химиялық құрамы жақында болған геологиялық белсенділікті көрсетеді.
11. «Dawn» ғарыш аппараты Церераға алғаш жеткен зонд болды. 2015 жылдың наурызында ол Вестаға барғаннан кейін Церера орбитасына шықты және мыңдаған сурет жіберіп, оның бедері мен құрамын егжей-тегжейлі зерттеуге мүмкіндік берді.
12. Церераның беті көптеген кратерлермен көмкерілген, бірақ олардың құрылымы мұз қабаттарының әсерінен біртіндеп тегістеліп отырады. Бұл оның бетінің баяу өзгеріп тұратынын дәлелдейді.
13. Церераның атмосферасы өте жұқа және негізінен судың буларынан тұрады. Бұл булар ішкі қабаттардан бөлініп шығатын көрінеді.
14. Церераның жарықты шағылыстыру қабілеті төмен – альбедосы шамамен 0,09, яғни ол Күн сәулесінің небәрі 9 пайызын ғана қайтарады.
15. Экватор маңында бірнеше тау бар, олардың ең биігі – Ахуна Монс шамамен 4 шақырымға дейін көтеріледі. Бұл мұзды атқылаған криовулкан ретінде қарастырылады.
16. Геологиялық деректерге сәйкес, Ахуна Монс салыстырмалы түрде жақында – бар болғаны бірнеше жүз миллион жыл бұрын қалыптасқан. Бұл Церераның әлі де ішкі белсенді процестерге ие екенін көрсетеді.
17. Церераның бетінде карбонаттар мен сазды минералдар табылған. Бұл заттар әдетте судың тас жыныстармен әрекеттесуі нәтижесінде түзіледі, яғни өткенде мұнда сұйық су болған.
18. Беткі температурасы өте төмен – ендікке және Күн сәулесінің түсуіне байланысты минус 38-ден минус 143 градусқа дейін өзгеріп тұрады.
19. Церерадағы тартылыс күші Жердегіден шамамен 36 есе аз, сондықтан адам ол жерде өз салмағының небәрі 3 пайызын ғана сезінер еді.
20. Ол Күнді 4,6 Жер жылы ішінде айналып өтеді, ал өз осін айналу мерзімі небәрі 9 сағатқа созылады, яғни ондағы тәулік өте қысқа.
21. Церераның ешқандай табиғи серігі жоқ, бұл астрономдар үшін жұмбақ жайт, себебі одан кіші көптеген денелердің серіктері бар.
22. Ғалымдар Церераның ядросы тығыз силикатты жыныстардан, ал сыртқы қабаттары мұз бен гидратталған минералдардан тұрады деп болжайды.
23. «Dawn» миссиясы 2018 жылы отын қоры таусылған кезде аяқталды, бірақ аппарат Церера орбитасында тұрақты жасанды серік ретінде қалып қойды.
24. Беткі қабатында тектоникалық жарықтардың іздері байқалады, бұл ішкі қабаттардың суынуы мен жиырылуынан туындаған кернеулерді көрсетеді.
25. Зерттеулерге қарағанда, Церера Жермен бір уақытта қалыптасып, Күн жүйесінің алғашқы кезеңдерінің куәсі болып қалған ежелгі нысан болуы мүмкін.
26. Кейбір ғалымдардың пікірінше, Церера Күнге жақынырақ жерде пайда болып, кейін Юпитердің тартылыс күші әсерінен қазіргі орбитаға ығыстырылған.
27. Мұздың көптігіне байланысты Церера болашақта астероидтар белдеуіндегі ғарыштық миссиялар үшін су көзі ретінде қарастырылуы мүмкін.
28. Оның бетінде сақиналар да, белсенді атқылаулар да жоқ, бірақ өткенде криовулкандық немесе газ шығарындылары болған болуы ықтимал.
29. Церераны зерттеу Күн жүйесінің ішкі бөлігінде судың қалай таралғанын және ғаламшарлардың қалыптасуына қандай процестер әсер еткенін түсінуге көмектеседі.

Церера – ғарыш туралы түсінігімізді түбегейлі өзгерткен ерекше аспан денесі. Оның зерттелуі Күн жүйесіндегі ең кішкентай нысандардың өзінде күрделі ішкі процестер жүретінін дәлелдеді. «Dawn» миссиясы жинаған мәліметтер ғалымдарға әлі де мол зерттеу мүмкіндігін беріп отыр. Болашақта жаңа экспедициялар бұл ғаламшардың терең қабаттарындағы құпияларды ашып, судың және өмірдің ғарыштағы таралуы туралы түсінігімізді кеңейтеді деп күтілуде.