Анаксимандр неге космологияның пионері аталады
Мазмұны
Адамзат ойының бастауында әлем мифтер мен аңыздар арқылы түсіндірілді, онда найзағай, жер сілкінісі мен маусымдардың ауысуын құдайлардың еркімен байланыстырды. Алайда уақыт өте келе табиғатты тәңірлердің еркімен емес, ақыл-ой мен бақылау арқылы түсіндіргісі келген ойшылдар пайда болды. Осындай алғашқы даналардың бірі – ежелгі грек философы Анаксимандр. Ол әлемді ретті әрі логикаға бағынатын құрылым ретінде сипаттауға тырысты. Осы себепті ол ғылыми космологияның негізін қалаушылардың бірі ретінде аталады.
Анаксимандр кім және оның маңыздылығы неде
Анаксимандр біздің заманымызға дейінгі VI ғасырда Грекияның Милет қаласында өмір сүрген. Бұл қала сол кезеңде интеллектуалдық орталықтардың бірі болған. Ол Фалестің шәкірті әрі милет мектебінің өкілі болғанымен, ұстазының ілімінен әлдеқайда тереңге бойлады. Анаксимандр табиғатты зерделеу барысында тек пайымға емес, абстрактілі ойлауға жүгінді.
Оның ең маңызды жаңалығы – барлық болмыстың бастауы ретінде «апейрон» деп аталған шексіз әрі анықталмаған материяны ұсынуы еді. Бұл – пішінсіз, шегі жоқ бастама болатын. Мұндай ұғым табиғат философиясында алғаш рет қолданылды және абстрактілі ойлаудың негізін салды.
Оның идеяларының төңкерістік сипаты неде
Анаксимандр тек дүниенің құрылымын ғана емес, сонымен қатар ондағы құбылыстарды да құдайлардың араласуынсыз түсіндіруге тырысты. Бұл көзқарас сол кездегі мифологиялық дәстүрден түбегейлі ерекшеленді.
Оның жаңашыл тұжырымдарының қатарына мыналар кіреді:
- Жер кеңістікте еркін қалқып тұрады, оған тірек қажет емес;
- Әлем біреу емес, бірнеше болуы мүмкін;
- Адам мен жануарлар табиғи үдерістердің нәтижесінде пайда болған;
- Аспан денелерін сипаттауда геометриялық пішіндер қолданылған.
Анаксимандр ғаламның дамуын құдайлардың қалауы емес, ішкі заңдылықтар арқылы түсіндіргісі келді.
Анаксимандр ұсынған космологиялық идеялар
Ол өз кезеңі үшін батыл және тың тұжырымдар ұсынды. Жер мен аспанды біртұтас жүйе ретінде сипаттауға тырысты. Бұл идеялар кейінгі астрономиялық және философиялық мектептердің негізіне айналды.
- Жер цилиндр тәрізді және кеңістікте тепе-теңдік арқылы қалқып тұрады. Анаксимандр Жерге тірек қажет емес деп санады, себебі ол симметрия принципі бойынша өз орнында тұрады. Бұл мифтерде кездесетін «Жерді құдайлар немесе жануарлар көтеріп тұр» деген түсініктерге қайшы келді.
- Күн, Ай және жұлдыздар белгілі бір биіктікте орналасып, шеңбер бойымен қозғалады. Ойшыл оларды от шеңберлері ретінде сипаттады, ал біз көретін жарық – сол шеңберлердегі саңылаулар арқылы көрінетін оттың сәулесі деп есептеді. Бұл – табиғатты рационалды негізде түсіндіруге бағытталған алғашқы әрекет болды.
- Ғалам үнемі циклдік өзгерістерге ұшырайды. Барлық нәрсе апейроннан пайда болады және қайта соған оралады. Бұл көзқарас әлемнің үздіксіз жаңарып, қайталанып отыратындығы жайлы ойларға жол ашты.
- Тіршіліктің пайда болуын табиғи себептермен түсіндіруге тырысты. Ол тіршілік иелері алғашында суда пайда болды деп есептеді. Адам баласының арғы тегі балық тектес тіршілік иелері болуы мүмкін деген болжамды алға тартты. Бұл идея – эволюциялық ойлаудың алғашқы нышандарының бірі еді.
Анаксимандрдың тұжырымдары бүгінгі күндегі ғылыми дәлелдерге сүйенбесе де, олар табиғатты ақыл-ой арқылы түсіндіруге деген ұмтылысты көрсетті.
Оны космологияның негізін қалаушы деп неліктен атайды
Космология – ғаламның құрылымы мен эволюциясын зерттейтін ғылым. Анаксимандр осы бағытта алғашқы болып жүйелі модель ұсынуға тырысты. Ол өзінің көзқарастарын логика мен бірізділікке негіздеді.
Оны космологияның пионері ететін себептер:
- мифологиялық түсіндіруден бас тартуы;
- табиғат құбылыстарын өзара әрекеттесетін заттар арқылы сипаттауы;
- алғашқы жұлдызды аспан картасын және географиялық сызба жасауы;
- барша болмыстың негізі ретінде анықталмаған бастаманы (апейрон) ұсынуы.
Анаксимандрдың идеялары кейінгі Анаксагор, Демокрит, Аристотель сынды ойшылдарға әсер етті және ғылыми әдістің дамуына негіз болды.
Анаксимандрдың мұрасы антикалық философиямен шектелмейді – ол қазіргі заман зерттеушілеріне де ой салады. Табиғатты тылсым күштер арқылы емес, ақылмен түсіндіруге ұмтылуы адамзат ойының сапалы жаңа деңгейге көтерілуіне себеп болды. Осындай тұлғалардың арқасында ғылым философиядан бөлініп, дербес әрі жүйелі сала ретінде қалыптасты. Ғаламды танып-білуге деген ұмтылыс дәл осындай алғашқы қадамдардан басталды.
