Авиценна медицина мен философияда неге әйгілі

Адамзат тарихында ғылым мен білімге өлшеусіз үлес қосқан тұлғалар аз емес. Солардың бірі әрі бірегейі — орта ғасырларда өмір сүрген ұлы ойшыл, дәрігер және ғалым Әбу Әли ибн Сина, Батыс әлеміне Авиценна атымен танымал. Ол медицинаны теориялық және практикалық жағынан дамытып қана қоймай, философиялық тұжырымдары арқылы да күллі өркениеттің ойлау жүйесіне әсер етті. Оның еңбектері көптеген ұлт өкілдеріне ортақ рухани мұраға айналды. Авиценна өз дәуірінің ғана емес, бүкіл адамзат тарихының ірі ақыл-ой иесі ретінде есте қалды. Оның ғылымға қосқан үлесін түсіну үшін, медицина мен философиядағы басты жетістіктерін саралап көрейік.

Медицина саласындағы жаңалықтары

Авиценна медицинаны дербес ғылым ретінде дамытып, ем-домды тек тәжірибеге емес, логика мен бақылауға негіздеу керектігін көрсетті. Ол аурудың сыртқы белгілеріне ғана емес, ішкі себептеріне терең үңілуге тырысты.

• ежелгі Гиппократ пен Гален еңбектеріне сүйеніп, оларды заман талабына сай жетілдірді;
• жұқпалы аурулардың таралу жолдарын түсіндіріп, инкубациялық кезең ұғымын енгізді;
• психикалық күй мен денсаулықтың өзара байланысына мән беріп, психосоматика негізін қалады;
• дәрілік өсімдіктер мен табиғи заттар жайлы энциклопедиялық анықтамалар жасады;
• тамыр соғуын, несеп құрамын, тері түсін талдау арқылы диагностика әдістерін ұсынды.

Оның ең әйгілі еңбегі — «Дәрігерлік ғылымның каноны» ғасырлар бойы Шығыс пен Батыстың медициналық оқу орындарында негізгі оқулық ретінде қолданылды. Бұл кітап көптеген тілдерге аударылып, емдеу ісінің дамуына айрықша серпін берді.

Философиядағы терең ойлары

Авиценна философияны өмірді танудың тұтас жүйесі ретінде қарастырды. Ол антика заманындағы ойшылдардың идеяларын мұсылмандық дүниетаныммен ұштастыра білді.

1. Болмысты танудың негізі ретінде «барлықтың бастауын» анықтауға тырысты. Оның пікірінше, барлық жаратылыс қажетті, мәңгілік Субстанциядан тарайды, бұл — Алланың болмысы.
2. Жанның тәннен тәуелсіз өмір сүретінін айтты. Адам санасы дамып, біртіндеп сезімнен — логикалық ойға, ал одан — абстрактілі танымға көтеріледі.
3. Ақыл мен сенім үйлесімде өмір сүруі керек деді. Оның философиясы — рационалды ойлау мен діни негіздің қатар жүруі арқылы үйлесімді жүйе қалыптастыруға ұмтылған ізгі ниет.

Бұл идеялар кейінгі ғасырларда Батыс Еуропа ойшылдарына үлкен әсер етті. Авиценна философиясы ғылым мен дінді бір-біріне қарсы қоймай, керісінше, өзара толықтырып қарастырды.

Білімді жүйелеудегі тәсілі

Авиценнаның білімге деген көзқарасы құрылымдылығымен ерекшеленді. Ол барша ғылым салаларын өзара байланысты деп есептеп, оларды біртұтас жүйе ретінде қарастырды.

• теориялық және тәжірибелік ғылымдарды бөліп көрсетті, әрқайсысының маңызын айқындады;
• медицина, логика, астрономия мен музыканы тұтас ілім жүйесіне біріктірді;
• адамның ақыл-ой қабілетін дүниені танудың басты құралы ретінде ұсынды;
• еңбектерін құрылымдап, әр тақырыпты ретімен баяндап жазды;
• білімді сақтап, келешекке жеткізу жолы — жазу, оқу, пікір алмасу екенін айтты.

Осы тәсіл арқылы ол Шығыста да, Батыста да ғылыми мектептердің іргетасын қалыптастыруға ықпал етті. Авиценнаның еңбектері ой жүйесінің нақтылығы мен тереңдігін танытатын энциклопедиялық мұра ретінде бағаланды.

Шабытымен ұрпаққа үлгі болған тұлға

Авиценна — тек данышпан ғана емес, сонымен қатар өз өмірімен ғылымға адалдықтың үлгісін көрсеткен қайраткер. Ол білімге шөліркеген бала кезінде-ақ ғылымның күрделі салаларын меңгеріп, өмір бойы ізденістен танбады.

1. Бала кезінен ерекше зеректігімен танылып, жасөспірім шағында-ақ философия мен медицинаның терең қырларын игерді.
2. Қиын саяси кезеңдер мен билік ауысымдарына қарамастан, ғылымнан бас тартпады. Үнемі ізденіс үстінде жүріп, көптеген трактат жазды.
3. Ұстаз бен шәкірт арасындағы байланысты қасиетті деп білді. Жастарды оқытып, оларды ғылым жолына жетеледі.

Оның өмір жолы — тек ғылыми жетістіктер тарихы емес, сонымен қатар адамгершілік пен рухани тұрақтылықтың шынайы үлгісі.

Авиценна — адамзат тарихындағы ең ұлы ойшылдардың бірі. Ол медицина ғылымын жаңа деңгейге көтеріп, философия арқылы дүниетаным көкжиегін кеңейтті. Оның еңбектері ақыл-ой мен иманның үйлесімділігін дәлелдеп, білім мен адамгершіліктің ажырамас байланысын көрсетті. Бүгінгі таңда оның идеялары әлі де өзекті, себебі шынайы білім — уақытпен өлшенбейді, ол ұрпақтан ұрпаққа жалғасып, рухани биіктікке жетелейді.