Теңіз ағзаларының маусымдық көшуі қалай жүреді
Мазмұны
Әлемдік мұхит сырттай тыныш көрінгенімен, оның тереңінде үздіксіз қозғалыс жүріп жатады. Су қабатының астында температураның ауысуы, қорек қорының өзгеруі және тіршілік циклдерімен байланысты күрделі үдерістер бар. Көптеген теңіз жануарлары табиғи ырғақтарға бейімделіп, жыл мезгіліне қарай белгілі бағыттармен қозғалады. Уақыт өте келе бұл ауысулар тұрақты жолдарға айналып, жыл сайын қайталанып отырады. Маусымдық көші-қон теңіз тіршілігінің өзгермелі ортада сақталуына мүмкіндік береді.
Маусымдық қозғалыстардың негізгі себептері
Көші-қон бір ғана фактордың әсерінен болмайды. Мұхиттағы табиғи жағдайлар жыл мезгіліне байланысты өзгеріп, тіршілік иелерін қолайлы аймақ іздеуге итермелейді. Мұндай ауысулар тірі қалу мүмкіндігін арттырып, ұрпақтың дамуына қолайлы орта қалыптастырады.
- су температурасының ауысуы;
- қорек көздерінің таралуы;
- көбею және ұрпақ өсіру қажеттілігі;
- жыртқыштардан және қолайсыз ортадан қашу.
Әр себеп әртүрлі түрге өзінше әсер етеді, алайда олардың жиынтығы маусымдық бағыттардың қалыптасуына негіз болады.
Температураның бағыттаушы рөлі
Су жылуды баяу өзгертетін орта болғанымен, маусымдық айырмашылықтар айқын сезіледі. Көптеген теңіз жануарлары температураға өте сезімтал келеді және қолайлы аймақтарға қарай қозғалады. Мысалы, киттер қыста суық ендіктерден тропикалық аймақтарға бет алып, жылы суда төлдейді. Жаз мезгілінде олар қайтадан солтүстікке оралады, себебі салқын суларда қорек молаяды.
Балықтар да жылулық шекараларға назар аударады. Скумбрия мен майшабақ жылы ағыстарды бойлай көшіп, энергияны үнемдейді. Мұндай әрекет зат алмасуды тұрақты деңгейде ұстауға көмектеседі.
Қорек пен мұхит ағыстарының ықпалы
Қоректік ресурстар мұхитта біркелкі таралмайды және маусымға тәуелді. Күн сәулесінің артуы мен қоректік заттардың көтерілуі фитопланктонның көбеюіне әкеледі. Оған ұсақ организмдер жиналып, кейін ірі жыртқыштар тартылып, тұтас тізбекті қозғалыс қалыптасады.
Мұхит ағыстары табиғи тасымалдау жолы қызметін атқарады. Олар қоректік элементтерді таратып, тіршілік иелерінің қозғалысын бағыттайды. Көптеген балықтар мен омыртқасыздардың дернәсілдері ағыстар арқылы кең аумаққа таралып, өз күшін үнемдейді. Осылайша көші-қон ғаламдық мұхиттық айналымның бір бөлігіне айналады.
Көбеюге байланысты көші-қон
Көптеген теңіз жануарлары үшін маусымдық қозғалыс ұрпақ жалғастырумен тығыз байланысты. Уылдырық пен жас төлге қолайлы орта ересек дарақтар мекендейтін аймақтардан өзгеше болады. Сол себепті олар ұзақ қашықтыққа сапар шегеді.
- Албырт тұқымдас балықтар. Бұл түрлер мұхит пен тұщы сулар арасында ерекше жол жасайды. Ересек дарақтар өздері туған өзендерге қайта оралып, уылдырық шашады. Мұндай әрекет үлкен күш талап етеді, бірақ шабақтардың қауіпсіздігін арттырады.
- Теңіз тасбақалары. Бұл жорғалаушылар жұмыртқа салу үшін белгілі жағажайларға бағыт алады. Көп жыл өтсе де, сол орындарды магнит өрісінің көмегімен дәл табады. Мұндай дәлдік түрдің сақталуына ықпал етеді.
- Жыланбалықтар. Олар өзендерде өсіп, ал көбею үшін мұхиттың алыс бөліктеріне барады. Дернәсілдер тұрақты ортада дамып, кейін қайтадан тұщы суға оралады.
Осы мысалдар көші-қонның репродуктивтік стратегиямен тығыз байланысын көрсетеді.
Мұхиттағы бағдарлану тәсілдері
Мыңдаған шақырымға созылатын жолды табу үшін дәл бағдарлау қажет. Теңіз жануарлары бірнеше навигациялық әдісті қатар қолданады. Бұл тәсілдер ашық кеңістікте де бағыттан жаңылмауға мүмкіндік береді.
- Жердің магнит өрісін сезіну;
- күн мен жұлдыздарға қарап бағыт алу;
- судың химиялық құрамын есте сақтау;
- ағыстар мен түп бедерін пайдалану.
Әдістердің үйлесімі маусымдық қозғалыстардың дәл әрі тұрақты болуын қамтамасыз етеді.
Экожүйелер үшін маңызы
Маусымдық көші-қон жеке түрлерге ғана емес, бүкіл мұхиттық жүйеге әсер етеді. Жануарлар қоректік заттарды бір аймақтан екіншісіне тасымалдап, табиғи тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Жыртқыштар олжаның санын реттеп, ал балықтардың жаппай жиналуы қоректік тізбектің негізін құрайды.
Көші-қон жолдарының бұзылуы ауыр салдарға әкелуі мүмкін. Климаттың өзгеруі, кемелердің шуылдары және су ластануы бағдарды шатастырады. Сондықтан табиғи бағыттарды қорғау мұхитты сақтау ісінің маңызды бөлігі саналады.
Теңіз тіршілік иелерінің маусымдық көші-қоны күрделі әрі үйлесімді жүйе болып табылады. Ол организмдерге өзгермелі ортаға бейімделіп, мұхит ресурстарын тиімді пайдалануға жағдай жасайды. Мұндай қозғалыстар экожүйелердің тұрақтылығын қамтамасыз етіп, алыс аймақтарды өзара байланыстырады. Бұл үдерістерді түсіну теңіз ортасының нәзік тепе-теңдігін бағалауға және оны қорғаудың маңызын ұғынуға көмектеседі.
