Импортты алмастыру дегеніміз не және ол елдерге не үшін қажет
Мазмұны
Бүгінгі таңда әлемдік экономика өзара тығыз байланысты. Елдер арасындағы тауар, технология және қызмет алмасу шекара атаулыны шартты ұғымға айналдырды. Дегенмен сыртқы жеткізілімдерге тым тәуелді болу – ұлттық қауіпсіздік пен экономикалық тұрақтылық тұрғысынан белгілі бір қатерлерді де бірге ала келеді. Әсіресе дағдарыс кезеңдері мен халықаралық санкциялар кезінде бұл тәуелділік айқын сезіледі. Осындай жағдайда мемлекеттер өз өндірісін дамытуға бағытталған импортты алмастыру саясатына бет бұрады. Бұл стратегия толық оқшаулануды емес, ішкі әлеуетті арттыруды және сыртқы әсерлерге қарсы тұрақтылықты көздейді. Импортты алмастырудың маңызын түсіну үшін оның мақсатына, құралдары мен нәтижесіне үңілу қажет.
Импортты алмастырудың мәні мен мақсаты
Импортты алмастыру – бұған дейін шетелден әкелініп келген өнімдер мен қызметтерді ел ішінде өндіру арқылы қамтамасыз ету. Бұл бағыт мемлекеттік қолдау мен жүйелі жоспарлауды талап етеді.
- жергілікті өндіріс пен ауыл шаруашылығын жандандырады;
- жаңа жұмыс орындарын ашып, ішкі тұтынуды қолдайды;
- сыртқы санкциялар мен нарықтағы өзгерістерге төтеп беру қабілетін арттырады;
- технологиялық дербестік пен жаңашылдыққа жол ашады;
- шетел валютасына деген сұранысты азайтып, қаржылық тепе-теңдікті нығайтады.
Импортты алмастырудың басты мақсаты – экономиканың негізгі салаларында ішкі сұранысты өз күшімізбен қамтамасыз ету. Бұл әсіресе денсаулық сақтау, азық-түлік, энергетика сияқты стратегиялық салалар үшін өзекті.
Экономикалық тиімділігі мен шектеулері
Импортты алмастыру елге көптеген артықшылық әкелсе де, белгілі бір қиындықтарды да қатар алып жүреді. Жоспарлы әрі теңгерімді тәсіл ғана бұл процесті тиімді ете алады.
- Бәсекеге қабілетті өндірістердің дамуы елдің беделін арттырады. Өз саласында алдыңғы қатарға шыққан мемлекет шетелдік инвесторлар үшін тартымды болады.
- Импортқа тәуелділіктің азаюы қаржы жүйесінің тұрақтылығын күшейтеді. Бұл валюта бағамының ауытқуы мен сыртқы санкцияларға қарсы тұруға сеп болады.
- Жергілікті өндірістің дамуы жұмыссыздықты азайтады. Өндірістік аймақтарда салық түсімі мен әлеуметтік инфрақұрылым жақсарады.
- Импорттан бірден бас тарту тапшылық пен бағаның өсуіне әкелуі мүмкін. Тұтынушы отандық өнімге көшуге дайын болмауы да ықтимал.
- Бұл саясат ұзақ мерзімді инвестиция мен кәсіби мамандарды қажет етеді. Кейбір салаларда технологиялық база әлі жеткіліксіз болуы мүмкін.
Сол себепті импортты алмастыру біртіндеп, нақты жоспармен және ішкі мүмкіндіктерді ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Әлемдік тәжірибедегі сәтті мысалдар
Кейбір мемлекеттер импортты алмастыру арқылы өз экономикасын әртараптандырып, дамудың жаңа деңгейіне көтерілді. Төмендегі елдер соның айқын үлгісі бола алады.
- Оңтүстік Корея 1960–1970 жылдары электроника мен автокөлік өндірісін қарқынды дамытты;
- Бразилия Embraer компаниясын дамыту арқылы ұшақ жасау саласында жетістікке жетті;
- Үндістан «Make in India» бағдарламасы арқылы фармацевтика мен телекоммуникацияда үлкен ілгерілеуге қол жеткізді;
- Қытай мемлекеттік қолдаудың арқасында өндіріс көлемі бойынша әлемдік көшбасшыға айналды;
- Түркия қорғаныс өнеркәсібінде импортқа тәуелділікті азайтып, отандық өнім үлесін арттырып келеді.
Бұл мысалдардан көріп отырғанымыздай, нақты мақсат, инвестиция және кәсіби мамандар болған жағдайда импортты алмастыру даму тетігіне айнала алады.
Импортты алмастыру – қысқа мерзімді шешім емес, ұзақ мерзімді экономикалық стратегия. Ол елдің өзін-өзі қамтамасыз ету қабілетін арттырып, сыртқы ықпалдарға төтеп бере алатын жүйе құруға бағытталған. Ішкі нарықты қорғау, өндіріс пен технологияны дамыту, тұрақты жұмыс орындарын қалыптастыру – осы саясаттың негізгі нәтижелері. Бұл жолмен жүрген елдер сыртқы нарыққа да сапалы әрі бәсекеге қабілетті өнім ұсынуға қауқарлы бола түседі. Ең бастысы – импортты алмастыру тұйықталу емес, өз күшіне сену мен тұрақты даму жолын табу.
